Французская навела XX стагоддзя

Усе гэтыя размовы з саслужыўцамі, гэтыя бясконцыя дыфірамбы, гэтыя пяшчотныя словы павагі і захаплення рабілі сваю справу, і Жан пачынаў памалу сумнявацца ў самім сабе. А хіба й на самай справе яму так ужо хацелася парваць з Дэнізай? І ці прынесла яму душэўную палёгку яго свабода? Няўжо ён быў такі шчаслівы, калі выбягаў з пад'езда? Вядома, у той вечар, можа, і не было ўжо колішняй узнёсласці ў іх адносінах з Дэнізай. Але пяшчоту да гэтай жанчыны сэрца, безумоўна, захавала. Падточваў душу чарвячок ціхай, затоенай рэўнасці, як-ніяк перавага была аддадзена нейкаму зубному ўрачу... І чорт нанёс гэтую машыну! Быў жа, відаць, у мяне час, каб уратавацца! Але ж не, палез... Жыць надакучыла, ці што?!.

І зноў зайшоў Жэром:

— Ну, як маешся, Рамэо?

— Ды ведаеш, не зусім... Да папраўкі яшчэ далёка...

І Жан пачаў распытвацца пра Дэнізу: як яна? Ці хвалюецца? Ці адчувае сваю віну? Як выглядае? Ці збіраецца прыйсці ў шпіталь?

У адказ Жэром закашляўся, закруціўся і... мусіў прызнацца, што Дэніза нават не пацікавілася яго здароўем.

«Што ж... Гордая яна... — тлумачыў сам сабе Жан паводзіны былой сяброўкі. — Гордая, таму і не хоча выносіць напаказ свае пачуцці. У гэтым мы з ёй аднолькавыя...»

Як толькі Жэром пайшоў, Жан паклікаў санітарку і папрасіў яе з'ездзіць да яго дадому і прывезці невялікую скрыначку, дзе захоўваліся пісьмы і фатаграфіі Дэнізы. Ён перачытваў гэтыя доўгія любоўныя пасланні, дзе амаль кожная фраза выклікала ў памяці пікантныя ўспаміны. Слязіліся вочы і млела сэрца, калі ўглядаўся ён у фатаграфіі той, хто ледзьве не стала прычынай яго пагібелі.

Але чаму ж яна не прыходзіць? Яна ж ва ўсім вінаватая! І яна гэта ведае лепш, чым хто! А можа, яна сама сабе не давярае і баіцца сустрэчы з ім, каб не пачаць усё спачатку?!.

І зноў Жан паклікаў санітарку і прадыктаваў ёй вось гэтае пісьмо:

«Дэніза, дарагая! Я дараваў табе. Чакаю цябе! Прыходзь! — Жан».

Пацягнуліся бясконцыя дні пакутлівага чакання. Пры кожным слове, пры кожным гуку ў калідоры Жан уздрыгваў, заміраў і прагным позіркам упіваўся ў дзверы. Але тая, каго ён чакаў, усё не ішла. Замест яе прыходзілі саслужыўцы. Жан сустракаў іх так холадна, паводзіў сябе з імі так жорстка, што ахвотнікаў хадзіць у шпіталь рабілася ўсё менш і менш.

Адзінай уцехай яму былі фатаграфіі Дэнізы. З імі ён засыпаў і прачынаўся, з імі ён гаварыў, сумаваў і плакаў. «Ну і баба, — шапталіся паміж сабою санітаркі, — да чаго давяла чалавека... Зусім галаву страціў...» Тым не менш яны з радасцю згаджаліся напісаць пад дыктоўку хворага чарговае пісьмо Дэнізе. Аднак усе Жанавы лісты засталіся без адказу.

***

Праз два месяцы Жана выпісалі са шпіталя, а яшчэ праз тыдзень урач дазволіў яму рабіць невялікія прагулкі па вуліцы. І перш-наперш малады чалавек пакульгаў да Дэнізы. Калі нарэшце ён даплёўся да пятага паверха і апынуўся перад знаёмымі дзвярыма, сэрца яго забілася так, што давялося спыніцца і перадыхнуць. «Нічога, я такі дайду да яе, нікуды яна не дзенецца, вось зараз зайду, і ўсё будзе добра. Не можа быць, каб яна пра ўсё забылася...» — так супакойваў сам сябе Жан... І ён рашуча націснуў на званок... Хвіліна, другая... Дзвярэй ніхто не адчыняў... Яшчэ званок... Другі... Трэці... Цішыня. Тады Жан пачаў стукаць у дзверы кулаком...

— Што вы там забыліся? — пачулася з ніжняга паверха. Да яго спяшалася кансьержка.

— Ды мне трэба пабачыць мадэмуазель Дэнізу Пакэ, — адказаў Жан.

— Паслухайце, малады чалавек. Вось ужо тры тыдні, як яна пераехала адсюль.

— Як?! Тры тыдні?!.

— Ну, а што ёй тут рабіць?! Замуж выйшла і паехала сабе да мужа!..

...Штосьці абарвалася ў Жанавай душы. Ашаломлены, няшчасны малады чалавек ледзьве спусціўся па лесвіцы. Доўга блукаў ён па начным Парыжы, і нейкае новае, невядомае дагэтуль пачуццё пакрысе авалодвала ўсёй яго істотай. Жан памалу супакоіўся і абыякава пазіраў, як кудысьці спяшаюцца людзі, як сотнямі агеньчыкаў мільгаюць рэкламы... «Жыццё ідзе сваім ходам, — нечакана падумалася Жану, — ды толькі мне з ім ужо не па дарозе...»

Ён даклыпаў да бульвара Манмартр. Схадзіўся моцны вецер, паліў густы дождж. На мокрым блішчастым асфальце адбіваліся агні вітрын. Недалёка стаялі свабодныя таксі...

Вось каля самага тратуара імчыць машына... Жан увабраў галаву ў плечы, сціснуў кулакі і, калі да машыны заставалася два ці тры метры, кінуўся пад колы...

Ён яшчэ паспеў адчуць моцны ўдар, і здалося яму, што проста над ім грымнуў страшэнны пярун...

...Калі Жана дасталі з-пад машыны, ён ужо не дыхаў...

Эльза Трыяле Івета