Французская навела XX стагоддзя

Мелі рацыю яе бацькі, калі гаварылі, што яна не толькі прыгожая, але і добрая... Вось ёй ужо стукнула 20, а ў яе абліччы, паводзінах яшчэ столькі дзіцячага: гэтая акругленасць шчок, гэтыя ямачкі на руках, гэтая манера прычэсвацца без люстэрка і абы-як утыкаць грабеньчык у густыя чорныя валасы, гэтая наіўная бессаромнасць, з якой яна выстаўляла напаказ свае голыя калені, гэтае новае, патаемнае любаванне ўласнымі грудзьмі... А грудзі, між іншым, былі ў яе выразныя, налітыя, пругкія, як у сталай жанчыны, і губы яна фарбавала па-даросламу. Ох, як прыгожа бялелі паміж гэтымі чырвоненькімі губкамі чыстыя роўныя моцныя зубы. Ды і ўся Івета была такой жа чыстай, здаровай, моцнай, як і яе зубы.

Дэдэ рэдка цяпер наведваўся ў родны горад. І ўсё ж калі ён прыязджаў, то перш-наперш забягаў у краму да Іветы і толькі пасля сумеснай прагулянкі ў парку ехаў на ровары ў прыгарадны бацькоўскі маёнтак. Прыемна было пахадзіць па алеях знаёмага парку-раю, ды толькі гэты новы Адам з ясным і ўжо вопытным позіркам трымаўся неяк холадна, адчужана, і здавалася, што ён зноў удвая старэйшы за Івету. Можа, таму і яна не дазваляла сабе пры ім ніякіх вольнасцей і паводзіла сябе так, нібы побач з ёю ішоў строгі настаўнік. Цяпер у кожнага з іх было сваё жыццё са сваімі радасцямі, трывогамі, таямніцамі... Праўда, сёе-тое пра Дэдэ Івета ведала. Ведала яна не толькі гэты яго крыху мешкаваты пінжачок, які матляўся на плячах, як на вешалцы, не толькі гэтую наросхрыст расшпіленую кашулю, што ледзьве прыкрывала яго ўпалыя грудзі, не толькі гэтыя зашырокія ў таліі штаны, моцна сцягнутыя рэменем (туга падпяразваў ён свае портачкі і ў дзяцінстве, бо яны вечна спадалі). Ведала яна і гэтыя жоўтыя скураныя пальчаткі, што вытыркаліся з кішэні разам з газетай і кніжкай, і гэты хуткі позірк, нібы метка кінуты каменьчык, і гэтыя рукі з тонкімі пальчыкамі, і гэтыя ніколі не ваксаваныя чаравікі, і гэты спакойны, крыху самаўпэўнены выгляд, ад якога рабілася і радасна, і трывожна і за якім хавалася штосьці патаемнае... Ведала яна і тое, што Дэдэ вёў у Парыжы вясёлае жыццё, як і належыць юнаку з багатай сям'і, і што бацькам было чым аплочваць гэтае вясёлае жыццё, для якога сынок як быццам і быў створаны. Чуткі пра яго парыжскія любоўныя інтрыгі дакаціліся і да роднага горада. Ведала яна і пра тое, што за спартыўнай знешнасцю гэтага чалавека хаваецца страшная хвароба. У яго пачынаўся туберкулёз, — людзі казалі, што гэта ад зацятасці, бо чым бы ён ні займаўся: спортам, каханнем, навукай — ён за ўсё браўся надта зацята.

Івета ведала таксама, што за нейкія лістоўкі ён паўгода адсядзеў у турме. Яна тады без ніякай цікавасці аднеслася да гэтага здарэння, якое ледзьве не каштавала яму жыцця, а калі адразу пасля турмы ён прыйшоў да яе, яна толькі і сказала:

— Ну, вядома ж, ты тут ні пры чым. Які табе інтарэс улазіць у такія справы...

— Ну, вядома! — гаркнуў тады ў адказ бледны схуднелы Дэдэ і пасля гэтага доўга не прыязджаў у родны горад.

***

Дэдэ падышоў да знаёмай крамы. Сярод белага дня на вітрынах віселі цяжкія металічныя шторы. Хвіліну-другую малады чалавек пастаяў, падумаў, а потым пакрочыў да суседняй кандытарскай. Убачыўшы на парозе Дэдэ, гаспадыня, мадам Бенуа, голасна заплакала. Градам пасыпаліся слёзы на яе чорную сукенку з белымі карункамі: вось ужо дзесяць дзён, як гестапа арыштавала месьё і мадам Валон, Івету забралі таксама... Ноччу ўварваліся ў дом і ўсіх павялі... Кажуць, што іх абвінавачваюць у тым, што яны мелі радыёперадатчык... Кажуць, што яны — жыды, гэта ж трэба выдумаць такое! — а дачка, кажуць, сустракалася з парашутыстамі... ноччу, кажуць, хавала іх у краме і прыносіла ім ежу... кажуць... Не, ніякіх вестак ад іх няма... як забралі, дык ніхто іх больш не бачыў... Кажуць, што іх пасадзілі ў гарадскую турму, а адтуль мала хто выходзіць... Вось хутка два тыдні... — зноў залямантавала мадам Бенуа.

Не заходзячы дамоў, Андрэ адразу знік з горада. Праз тры дні ён зноў бег з вакзала ў краму. На вітрынах, як і мінулы раз, віселі жалезныя шторы. Гаспадыня кандытарскай расказала яму, што мадам Валон і Івету адпусцілі, а вось бацьку да гэтага часу катуюць у турме. Кажуць, немцы яму прыпомнілі 1924 год, калі ён быў кандыдатам на выбарах ад сацыялістычнай партыі... А немцы, мусіць, надта не любяць сацыялістаў... Кажуць, мадам Валон і Івету збілі да смерці, і мадам Валон нібыта сказала, што ёй сорамна паказацца на людзях... А што ўжо будзе з яе мужам, то бог ведае... У яго ж такі хворы страўнік, і мадам Валон сказала, што калі з мужам што здарыцца, то яна не перанясе гэтага... Плача, бедная, дзень і ноч...

Дэдэ выйшаў на вуліцу і накіраваўся да дома Іветы. У яго ў кішэні ляжала пісьмо да прэфекта — за тры дні, пакуль быў у Вішы, Дэдэ зрабіў усё, што мог. Прасцей, вядома, было звярнуцца да бацькі, але прасіць яго... Да таго ж раз абедзвюх жанчын выпусцілі... І тут ён убачыў Івету на ровары.

— Івета!