Французская навела XX стагоддзя

Дэдэ агарнула страшэнная туга, такая туга, што пакідае след на ўсё жыццё. Абы толькі Івета стрымала сваё слова і напісала яму. А раптам яе зноў забяруць? Немцы — як сабакі. А сабакі любяць вяртацца на тое месца, дзе хоць раз падымалі ножку. Так і гэтыя: калі пабывалі ў доме, то быць не можа, каб зноў не заявіліся. Дэдэ закашляўся — як быццам у яго ёсць час хварэць!

***

«З бацькам я не пабачылася, — пісала Івета, — і перадач не прымаюць...»

«Бацьку перавезлі ў Парыж, у турму Фрэн, мне так і не ўдалося з ім пабачыцца», — пісала Івета.

«Ніякіх звестак ад бацькі няма», — пісала яна.

***

Жалезныя шторы былі апушчаныя, і Дэдэ зноў мусіў ісці ў кандытарскую да мадам Бенуа.

— Івета ў шпіталі, — уздыхнула мадам Бенуа, — у яе перытаніт. Я ўпэўнена, што маці не вытрывае і ўтопіцца, калі Івета памрэ. А божа мой, якое няшчасце! Такая прыгожая дзяўчына, такая мілая, добрая...

— Але ж яна жывая? Скажыце мне праўду!

— Ды што вы... у яе апендыцыт, ну... нейкі злаякасны апендыцыт... Маці ўсім кажа, што гэта апендыцыт...

— У якім шпіталі яна ляжыць?

Не адразу загаварыла мадам Бенуа. Без ніякай на тое патрэбы яна перастаўляла з месца на месца пустыя вазы.

— Вядома, не мая гэта справа — даваць вам парады, але, месьё Дэдэ, лепш не хадзіць туды... Бедная мадам Валон, свету белага не бачыць ад гора...

— Паслухайце, мадам Бенуа, калі Івета жывая і нават калі мёртвая, скажыце мне, дзе яна!

Мадам Бенуа разглядвала свае карункі на манжэтах, паправіла пярсцёнкі на худых маршчыністых руках...

— Ну што ж, раз вы такі настойлівы... Яна ў шпіталі доктара Машона.

Дэдэ куляй вылецеў з кандытарскай, прабег уздоўж крамы з апушчанымі шторамі... Немцы запрудзілі ўсю вуліцу, кавярні, крамы, тапталіся ля вітрын, любуючыся дамскімі кашулямі, станікамі, настольнымі гадзіннікамі, біжутэрыяй... У касках і з аўтаматамі раз'язджалі на матацыклах, імчаліся на шыкоўных машынах...

У гэтыя першыя вераснёўскія дні было вельмі ветрана. У цэнтральным кінатэатры ішоў фільм «Вячэрнія госці»*. На крывых вузкіх завулках вакол сабора корпаліся мурзатыя басаногія дзеці. Пасярод рыначнай плошчы, амаль бязлюднай у гэты час, каля самага фантана курчыўся ад болю хлопчык гадоў чатырох. Яго рвала. Побач стаялі дзеці і сумна пазіралі на пакуты малога. Адна дзяўчынка спагадліва паклала яму на плячо руку і ўсё паўтарала: «Нічога, Жано, пацярпі, пацярпі...» Малога рвала крывёю, але ён спрабаваў не падаваць выгляду, што яму баліць, і стараўся трымацца, як дарослы мужчына.

* «Вячэрнія госці» — фільм, створаны паводле сцэнарыя Жака Прэвера. Стылізаваны пад сярэднявечнае фабліо, гэты паэтычны фільм апавядае пра барацьбу Дабра са Злом, аб перамозе Кахання.

Дэдэ хутка перасек плошчу. Яго падбітыя цвікамі чаравікі грукаталі, як падковы. Дыхнула смуродам ад канавы. Нейкія чарнявыя людзі, не то цыганы, не то армяне, штосьці абмяркоўвалі паміж сабой, энергічна размахваючы рукамі...

Дэдэ прайшоў яшчэ з паўкіламетра. Далей горад канчаўся, і пачыналася шаша. Над уваходам вісела шыльдачка. Там было напісана, што тут і знаходзіцца шпіталь доктара Машона.

— Так, — сказала санітарка, — можаце да яе зайсці. Мадам Валон якраз пайшла трошкі адпачыць... Што вы, што вы, самая страшная небяспека ўжо ззаду...

Івета ўсміхнулася, калі ён зайшоў, а Дэдэ стала страшна. Усмешка не магла схаваць слёзы горкіх пакут, і ад гэтага рабілася страшна.

— Бедненькая мая! Табе зрабілі аперацыю? Ну як, усё нармальна?

Ён прысеў на светлую табурэтку каля белага жалезнага ложка. На акне віселі светлыя, у гарошак фіранкі, сцены былі пафарбаваныя ў нябесна-блакітны колер. На століку, засланым карункавым настольнікам, красаваўся букет кветак. Але нельга было схаваць эмаліраваных сасудаў і гэтага спецыфічнага шпітальнага паху.

— Нічога страшнага не было, так сабе, — адказала Івета і ўзняла на яго свае стомленыя вочы. Божа мой, ды гэта ж зусім не яе вочы! І раптам яму здалося, што цяпер яна ўдвая старэйшая за яго... У яе былі вочы сталай жанчыны з усім вопытам жаночага жыцця і жаночых бед. Ох, гэтая недасягальная Івета...

— Табе не ўсё выразалі? — суха спытаўся Дэдэ. Гэта было не проста пытанне, а прыём следчага, пастка.

Яе як быццам і не здзівіла гэтае пытанне... Зрэшты, хіба яе разбярэш, гэтую Івету. Гэта магло азначаць і прызнанне, і неразуменне, а можа, гэта была хітрасць... Дэдэ расшпіліў скураную куртку — яму стала горача.

— Не, — адказала Івета, — мне ўвогуле нічога не выразалі. Дробязь... Нічога сур'ёзнага са мной не было...

Далей распытваць пра хваробу Дэдэ не адважыўся.

— Ну, а як бацька? — запытаўся ён.

— Бацьку адправілі ў Германію.

Больш пытанняў Дэдэ не задаваў, бо сам стаміўся ад гэтай размовы не меней, чым Івета. Ён не ведаў, што і думаць, ніяк не мог сабе ўцяміць, што гэта — ахвярнасць або легкадумная разбэшчанасць...