Французская навела XX стагоддзя

Праз месяц Дэдэ прыехаў зноў. Івета была ўжо на нагах, калі толькі гэтая не вельмі маладая і не вельмі прыгожая жанчына была Івета. Яна стаяла за прылаўкам і нешта паказвала пакупніцы.

— Дапамагаю вось маме, — сказала Івета, калі пакупніца пайшла, — яна адна тут не ўправіцца...

А мадам Валон не давала ёй спакою:

— Не стой, Івета, табе нельга стаяць... Пакупнікі і не здагадваюцца, што я ледзьве ў труну не паклала дачку. Дэдэ! Яна ж пятнаццаць кілаграмаў страціла. Івета, дарагая мая, сядай, прашу цябе, сядай, не стой...

Мадам Валон была непрычасаная, хадзіла ў запэцканым халаце і стаптаных туфлях. У краме таксама панаваў беспарадак. Усюды валяліся нейкія скрынкі, пакеты, паламаныя крэслы... У бакоўцы побач з прылаўкам відаць была гурба вугалю, і на ўсім, да чаго ні дакранешся, ляжаў тоўсты слой чорнага пылу. Вугаль паскрыпваў нават пад нагамі. І ў бакоўцы, і ў самой краме стаяў змрок — пабітыя шкляныя вітрыны амаль усюды былі залатаны дошкамі і фанерай.

— Нас абакралі, — растлумачыла Івета, — пабілі шкло і вынеслі ўсё, што можна было панесці... Як не шанцуе, дык не шанцуе, — неяк міла падагульніла яна.

А Дэдэ аж кіпеў ад злосці. Гэта ж трэба! Над ёй наглуміліся, наздзекваліся, змяшалі з гразёю, а ёй, бачыце, не шанцуе! Толькі і бяды! Якая сціпласць...

— А што з бацькам? — запытаўся ён, спадзеючыся пачуць у адказ штосьці страшнае, абы толькі выбіць яе з раўнавагі, абы толькі яна заплакала, загаласіла, пачала раскідаць праклёны!..

— Тата ў Германіі. Атрымалі дазвол на пасылкі. Паслалі ўжо некалькі... Невядома толькі, ці даходзяць яны да яго...

Яна гаварыла спакойна і яшчэ спрабавала хоць трохі прыбраць на прылаўку. Пазногці ў яе вельмі адраслі і чапляліся за шоўк сукенкі, якую яна складвала ў скрыначку, а збялелыя, бяскроўныя пальцы здаваліся яшчэ даўжэйшымі. Дэдэ чамусьці прыгадалася бульбіна, якая пусціла парасткі... Звычайна Івета коратка падстрыгала свае густыя чорныя валасы. Цяпер яны падалі на шыю няроўнымі жорсткімі прамымі пасмамі. І сама Івета, здавалася, яшчэ больш вырасла... Голыя худыя бледныя ногі, пакрытыя чорнымі валаскамі, выцягнуліся і сталі да непрыгожага доўгімі. Цяпер Івета трохі сутулілася, і ад гэтага яе грудзі здаваліся ўпалымі. Як і раней, зачароўвала яе ўсмешка, але цяпер ужо толькі таму, што яна была недарэчы на гэтым твары...

— А я вось атрымаў позву ў Германію, — сказаў Дэдэ, адхінуўшы заслону над сваім замкнёным загадкавым жыццём, — дык я змываюся...

— А куды?

— Ну, ведаеш, у мяне няма ніякага жадання пакідаць табе мой адрас! — зарагатаў Дэдэ. — Я з ахвотай прыхапіў бы і цябе з сабой, ды падполле — гэта не для хворых дам. А зрэшты, табе адно пальцам пакажы — да немцаў ты пабегла б без аглядкі...

Дэдэ пацалаваў у руку мадам Валон, а Івеце па-ваеннаму аддаў чэсць.

***

Вярнуўся ён акурат пасярод зімы.

— Ну, як маешся, Івета?

Як і тады, у іх апошнюю сустрэчу, парадку ў краме не было.

— Можа, пройдземся ў парк?

— Давай пройдземся.

Яна хуценька зняла свой старэнькі швэдар і апранула чорнае паношанае паліто з футравым каўнерыкам. Яна заўсёды ўлазіла ў паліто, падняўшы ўгару абедзве рукі, ніколі не чакаючы нічыёй дапамогі.

Маўчанне парушыла Івета, калі яны сышлі з апошніх прыступак белай лесвіцы:

— У цябе так і няма адраса?

— Не... А што чуваць пра бацьку?

— Пасля яго прыезду ў Германію мы атрымалі толькі адно пісьмо. Ён пісаў, што яго пакінулі ў Берліне і ён будзе працаваць па сваёй спецыяльнасці, краўцом. Усё гэта, вядома, добра. Але ж ці доўга ён пратрымаецца без цёплай вопраткі, без нармальнай ежы... Мы-то пасылаем яму ўсё, што можам...

— А вам удаецца дастаць сёе-тое? Калі не, то, ведаеш, хлопцы з макі дапамогуць.

— Ну, як табе сказаць... На чорным рынку можна купіць усё, што хочаш... Ды толькі да бацькі нічога не даходзіць. Некалькі пасылак вярнуліся назад...

Каля дзіцячай пляцоўкі голая гіпсавая жанчына зябка прыкрывала грудзі, маленькія блішчастыя кропелькі інею ўсеялі яе плечы, і здавалася, што яна ўся дрыжыць.

— Добра яшчэ, што хоць вяртаюць назад, а не забіраюць сабе! — прамармытаў Дэдэ.

— О, калі б яны вярталі тое, што мы пасылаем! А то швэдары — з адным рукавом, а кожная кансервавая бляшанка абавязкова будзе прасвідравана.

Ад нечаканасці Дэдэ спыніўся.

— Ды яны проста насміхаюцца з нас, — сказала Івета і села ў белае ад інею жалезнае крэсла. Яна ўзняла галаву і ўсміхнулася. І ўсмешка тая была горкая, як палын, горкая, як доля абылганай жанчыны, горкая, як яе паламанае жыццё!.. Бедная Івета!