Французская навела XX стагоддзя

...На гэтым пратакол допыту Жана Цісрана заканчваецца. Хутчэй за ўсё інквізітар стаміўся ад шчырых прызнанняў сваёй ахвяры, спыніў усе размовы і засудзіў бедака на дзесяць гадоў ссылкі.

Жан мусіў пакінуць горад і стаў бадзягам. Сляды гэтага чалавека згубіліся б канчаткова, калі б яго не падабраў адзін вясковы святар. Жан ужо гатоў быў памерці з голаду і холаду. Гэты святар прыняў споведзь бадзягі і палічыў яго душэўныя пакуты такімі надзвычайнымі, што апісаў іх на пергаменце. Вось што гаворыцца ў гэтым дакуменце, які нядаўна быў знойдзены ў руінах адной пірэнейскай царквы археолагам Жэрменам Солісам:

«Я, Жан Цісран, прызнаюся, што ў 1322 годзе ў царкве святога Эцьена бачыў прывід майго былога гаспадара, нябожчыка Гіёма Даві. За тое, што я з хрысціянскае міласэрнасці згадзіўся выканаць адну невялікую просьбу вышэйпамянёнага прывіда, мяне судзілі, прызналі ерэтыком і епіскап Турб'е выслаў мяне з Тулузы. Без грошай, без харчу, без добрай вопраткі доўга бадзяўся я па краіне і нарэшце дайшоў аж да міжземнаморскага ўзбярэжжа. Тут і заспела мяне зіма. Чаго я нацярпеўся, колькі гора хлебануў — аднаму богу вядома. Як не хацелася мне паміраць на чужыне! Шмат перадумаў я, доўга сумняваўся і такі адважыўся парушыць закон ды вярнуцца ў Тулузу. І вось па дарозе ў родныя мясціны даведаўся я, што некалькі месяцаў таму назад епіскап Турб'е аддаў богу душу. Скажу шчыра: навіна гэтая мяне зусім не засмуціла. Я нават падумаў тады, што сам лёс нарэшце ўсміхнуўся мне, і смялей рушыў дамоў. Ды дарога была не блізкая. А галодны, зняможаны, я ўжо ледзьве валок ногі. Ох, як няпроста было дапрасіцца ў людзей хоць лустачку хлеба! Аднаго разу спыніўся я вечарам на начлег у нейкай пустой аўчарні. Сеў на парозе, загараваў, задумаўся і раптам бачу: ідзе да мяне высокі хударлявы чалавек у мантыі, вышытай золатам. Баючыся, што перада мной зноў прывід, я заплюшчыў вочы, каб, не дай божа, яшчэ раз не ўпасці ў ерась. І тут пачуўся знаёмы лагодны голас:

— Жан Цісран, паглядзі на мяне, я не зраблю табе нічога благога.

Я расплюшчыў вочы: перада мной стаяў епіскап Турб'е! Ад жудасці я задыхнуўся і ледзь здолеў прашаптаць:

— А-а-а, хіба вы не нябожчык?!

— Так яно і ёсць, сын мой, — горка прамовіў епіскап. — Мне патрэбна твая дапамога.

— Монсеньёр, — у адчаі заенчыў я, — я столькі адпакутаваў з вашай ласкі! Не ўблытвайце мяне ў вашы справы! Малю вас!

Тады ён папрасіў мяне дараваць яму, што я ахвотна і зрабіў. Ён хацеў, каб я вярнуўся ў Тулузу і сустрэўся там з адной знакамітай дамай, імя якой я не хацеў бы называць. Даме гэтай мне трэба было перадаць, каб яна пры зручнай нагодзе зайшла ў епіскапскі дом і ў адным патаемным месцы, якое падрабязна было мне апісана, узяла пэўную суму грошай на выхаванне сына, якога яна мела... ад епіскапа... Ніколі не ўзнікала ў мяне жадання выканаць гэтае даручэнне. Ад цяжкай хваробы паміраю я ў гэтым прыветным доме і дзякую богу, што не ерэтыком, а шчырым каталіком адыходжу ў свет лепшы...»

На гэтым споведзь абрываецца. Пергамент, на якім яна была запісана, быў надзейна схаваны. Пра гэта паклапаціўся бедны вясковы святар, які ў цяжкую гадзіну даў Жану прытулак у сваім доме. Я сказаў: бедны. Гэта не зусім так. Справа ў тым, што бедным ён ужо не доўга заставаўся. Ён сам выканаў тое, што даручалася Жану. Але толькі напалову. Свяшчэннік (мы ведаем нават яго прозвішча: Сары) наведаў епіскапскі дом у Тулузе і забраў з тайніка грошы, прызначаныя на выхаванне незаконнанароджанага сына Турб'е. За тыя грошы ён купіў сабе ў хуткім часе сан епіскапа. Шмат хто лічыць, што такім чынам сам бог аддзячыў яму за дабрачыннасць і любоў да бліжняга. Можа, яно і так... А яшчэ праз некалькі гадоў атрымаў ён пасаду галоўнага абвінаваўцы ў судзе Святой інквізіцыі...

Марыс Друон Начны патруль

Афіцэрам было забаронена хадзіць вечарам па баявых пазіцыях.

Лейтэнант Сэрваль закончыў агляд сваіх фарпостаў і выйшаў з адзінокага закінутага хутарка, дзе размясцілася група сяржанта Дэршо.

— Халера! Як хутка цямнее, — сказаў Сэрваль.

— Я паклічу колькі чалавек. Яны правядуць вас, — прапанаваў сяржант.

— Не, не, Дэршо. Не трэба. Ужо тры ночы ніхто з вас не спаў. Людзі стаміліся. Я вярнуся адзін.

— Гэта небяспечна, лейтэнант. Тут столькі патрулёў, — настойваў Дэршо.

— Не хвалюйцеся, сяржант. Дарогу я ведаю. Яшчэ трохі відно. І потым, у мяне кольт...

Прывычным рухам ён паляпаў па кабуры.

Стаяла цёмная студзеньская ноч, і толькі ад снегу адбіваліся цьмяныя водбліскі. Сэрваль накінуў на гімнасцёрку кажушок і пайшоў па канаве, што цягнулася ўздоўж дарогі. Ісці было хоць і цяжэй, чым па дарозе, затое не так чутна была хада.

«Два кіламетры — дробязь, — думаў ён. — А байцам давялося б адмераць усе чатыры...»

Кожны раз, калі пад яго ботамі патрэсквалі камякі змерзлай травы, афіцэр міжволі ўздрыгваў. Ісці па цаліку ды ў такой цемры было няпроста.

«За букам будзе хатка, за хаткай — белы слуп, за ім — паварот...»

Сэрваль бачыў, як з цемры памалу набліжаліся да яго гэтыя знаёмыя арыенціры.