Гронкі гневу

— Ш-ш!.. Навошта так гаворыш.

— Але ж ён нікчэмнік, — не сунімаўся той. — Толькі і чулі ад яго — я тое зраблю, я гэтае. А сам лайдачыў. Пры ім не хацеў гаварыць. А цяпер, калі ён даў драла…

— Ш-ш!.. — прашаптала маці.

— Што ты мне ўсё «ш-ш» ды «ш-ш»? Чаму я павінен маўчаць? Ён уцёк, ці ж не так?

Маці памяшала бульбу лыжкай, тук зашыпеў і пырснуў ва ўсе бакі. Яна падкінула голля ў агонь, языкі полымя шуганулі ўгору і асвятлілі палатку. Маці сказала:

— У Разашарны народзіцца дзіця, і яно напалову яе, а напалову Коні. Нядобра з маленства і да сталасці абзываць пры ім яго бацьку нікчэмнікам.

— Лепш, чым ілгаць, — буркнуў бацька.

— Не, не лепш, — запярэчыла маці. — А калі б ён памёр? Ці стаў бы ты гаварыць пра яго дрэнна, пра мёртвага?

У спрэчку ўмяшаўся Том:

— Ды што гэта вы! Адкуль мы ведаем, зусім ён пайшоў ад нас ці не? У нас часу няма размовамі займацца. Трэба паесці і выпраўляцца ў дарогу.

— У дарогу? Мы ж толькі што прыехалі! — Маці стала ўзірацца ў Тома скрозь разрэджаную вогнішчам цемру.

Той пачаў яе пераконваць:

— Лагер сёння ноччу падпаляць, ма. Ты ж ведаеш, я спакойна стаяць і глядзець не буду, як пачнуць паліць наша дабро, і бацька таксама, і дзядзька Джон. Палезем з кулакамі, а мне нельга пападацца ім у рукі і даць ім завесці на мяне новую справу. Я і сёння б уліп, каб не прапаведнік.

Маці ўсё пераварочвала і пераварочвала бульбу ў гарачым туку. Нарэшце прыняла рашэнне.

— Усе ідзіце сюды! — паклікала яна. — Будзем вячэраць. Трэба спяшацца. — Яна расставіла на зямлі алавяныя талеркі.

Бацька сказаў:

— Як быць з Джонам?

— А дзе дзядзька Джон? — запытаўся Том.

— Пайшоў выпіць.

— Госпадзі! — усклікнуў Том. — Выбраў час. Дзе яго шукаць?

— Не ведаю, — адказаў бацька.

Том падняўся з зямлі.

— Добра, — сказаў ён, — вы тут паешце і пагрузіце ўсё на машыну, а я пайду шукаць дзядзьку Джона. Ён, напэўна, у бакалейнай краме, што цераз дарогу.

Том шпарка пакрочыў да шашы. Перад палаткамі і халупкамі гарэлі невялікія вогнішчы, і водбліскі іх падалі на твары мужчын і жанчын у падранай адзежы, на дзяцей, што прыпалі да агню. Праз сценкі некаторых палатак прасвечвала святло газавых лямпаў, і па брызенце варушыліся чалавечыя цені.

Том выйшаў па пыльнай грунтавой дарозе да бетоннай шашы і перайшоў яе каля бакалейнай крамкі. Ён спыніўся перад сеткаватымі дзвярамі і зазірнуў усярэдзіну. Бакалейшчык, маленькі сівы чалавек з вадзяністымі вачамі і калматымі вусамі, чытаў газету, абапершыся локцямі на прылавак. На ім была падкасаная на худых руках кашуля і доўгі белы фартух. За спінай у яго ўзвышаліся горкі, піраміды і сценкі з кансерваваных прадуктаў. Калі Том увайшоў у краму, гаспадар адарваў галаву ад газеты і прыплюшчыў вочы, быццам цэлячыся з ружжа.

— Добры вечар, — сказаў ён. — Што-небудзь у вас выйшла, скончылася?

— Выйшаў мой дзядзька, — адказаў Том. — Выйшаў і як скончыўся.

Сівы гаспадар паглядзеў на яго з неўразуменнем і трывогай, дакрануўся ўказальным пальцам да кончыка носа і лёгенька пацерабіў яго, каб прагнаць сверб.

— Вечна вы каго-небудзь губляеце, — сказаў ён. — Дзесяць разоў на дні, а то і больш, заходзяць, і толькі і чуеш: «Калі ўбачыце чалавека — зваць яго так вось і так, на выгляд такі і такі, скажыце яму, калі ласка, што мы на поўнач паехалі». І гэта з дня ў дзень.

Том засмяяўся:

— Ну дык вось, калі ўбачыце сапляка па імені Коні, з выгляду накшталт каёта, скажыце, каб ішоў к чорту. Скажыце, што мы падаліся на поўдзень. Толькі не яго я шукаю. А вось ці не заходзіў да вас сюды выпіць віскі чалавек гадоў пад шэсцьдзесят, штаны чорныя, валасы з сівізной?

Вочы бакалейшчыка пасвятлелі:

— Так, так, заходзіў. У жыцці я нічога падобнага не бачыў. Падышоў да дзвярэй, шпурнуў капялюш на зямлю і наступіў на яго. Вось ён, капялюш, — у мяне. — Бакалейшчык дастаў з-пад прылаўка запылены, памяты капялюш.

Том узяў яго ў рукі.

— Так і ёсць, ён самы.

— Ну вось, купіў ён дзве пінты віскі і, ні слова мне не кажучы, выцягнуў корак з адной бутэлькі і тут жа перакуліў яе ў горла. А я прадаю толькі на вынас. Кажу яму: «Слухай, чалавеча, тут піць нельга. Выйдзі за дзверы». Так, так, сэр! Ён ступіў за парог і, даю галаву на адсячэнне, за чатыры разы выжлукціў усю пінту. Потым адкінуў пустую пляшку і прысланіўся да дзвярэй. Вочы ў яго зрабіліся цьмяныя. Тады кажа: «Дзякуй вам, сэр» і пайшоў сваёй дарогай.

— Сваёй дарогай? А куды? Мне яго абавязкова трэба знайсці.

— Ну, так атрымалася, што я магу сказаць. Мне яшчэ ніколі не даводзілася бачыць, каб так пілі, і я за ім пасачыў. Ён пакіраваў вунь туды, на поўнач. Па шашы праехала машына і асвятліла яго фарамі. Я бачыў, як ён спусціўся па насыпе. Ідзе, ногі падгінаюцца. А другая пляшка ў яго ўжо адкаркаваная. Ён недзе тут, недалёка, куды яму такому ісці?

Том сказаў:

— Дзякуй. Пайду пашукаю.

— А капялюш возьмеш?

— Ага, ага! Ён яму яшчэ згадзіцца. Ну, дзякуй.

— А што з ім такое? Ён піў без смаку.

— Ды так… часам на яго находзіць. Ну, добрай ночы. А калі ўбачыце гэтага шчанюка Коні, скажыце яму: мы паехалі на поўдзень.

— Мне ўжо столькі ўсялякіх прыкмет нагаварылі і панадавалі даручэнняў, усяго не запомніш.