Гронкі гневу

— Хадзем, Разашарна. Хадзем, дачушка, — мякка сказала яна.

— Я пачакаю яго.

— Чакаць нам няма часу. — Маці нахілілася, узяла дачку пад локаць і памагла ёй падняцца.

— Ён нас знойдзе, — паўтарыў Том. — Ты не хвалюйся. Коні знойдзе нас. — Ён разам з маці павялі Ружу Сарона пад рукі.

— Магчыма, ён кніжкі пайшоў купляць, — выказала меркаванне Ружа Сарона. — Можа, захацеў сюрпрыз нам зрабіць.

— Можа, і так, — сказала маці.

Ружу Сарона падвялі да грузавіка, памаглі падняцца на самы верх, і, забраўшыся пад брызент, яна нырнула там у цёмны куток.

Барадаты чалавек з крытай травой халупкі нясмела падышоў да машыны. Ён моўчкі таптаўся каля яе, сашчапіўшы рукі за спінай.

— У вас нічога такога не засталося, што магло б нам згадзіцца? — нарэшце запытаўся ён.

— Нават не ведаю, што вам сказаць. Не, пакідаць нам няма чаго.

— А вы хіба не едзеце? — пацікавіўся Том.

Барадач доўга пазіраў на яго.

— Не, — нарэшце вымавіў ён.

— Дык жа яны тут усё спаляць.

Вочы, у якіх мігцела нерашучасць, апусціліся долу.

— Ведаю. Такое ўжо з намі было.

— Дык якога ж ліха вы не едзеце?

Разгубленыя вочы адарваліся ад зямлі, потым зноў апусціліся, і ў іх на міг адлюстравалася чырвонае святло прыгаслага вогнішча.

— Што мне сказаць? Вельмі ўжо доўга збірацца.

— Калі спаляць, вы застаняцеся ні з чым.

— Яно так. У вас нічога такога не будзе, што нам можа згадзіцца?

— Не, усё з сабой забіраем, дарэшты, — адказаў бацька. Барадач нерашуча пабрыў да сваёй халупкі. — Што з ім такое?

— Фараоны розум з яго выбілі, — адказаў Том. — Мне тут адзін казаў — ён звіхнуўся. Яго моцна білі па галаве.

Яшчэ некалькі машын караванам выехалі з лагера, падняліся на шашу і рушылі наперад.

— Ну, та, давай паехалі. І вось што — ты і мы з Элам сядзем у кабіну. Ма няхай наверх забіраецца. Не, ты, ма, лепш садзіся паміж намі. Эл! — Том засунуў руку пад сядзенне і выцягнуў адтуль цяжкі гаечны ключ. — Эл, ты сядай ззаду. На, бяры. На ўсякі выпадак. Калі хто палезе — пачастуй яго не шкадуючы.

Том даў яму развадны ключ, Эл пералез цераз борт і сеў, падкурчыўшы пад сябе ногі і не выпускаючы ключа з рук. Том дастаў з-пад сядзення завадную ручку і паклаў побач з тармазной педаляй.

— Ну цяпер усё, — сказаў ён. — Садзіся, ма, пасярэдзіне.

Бацька сказаў:

— А я з пустымі рукамі.

— Калі што якое, возьмеш завадную ручку, — сказаў Том. — Дасць бог, не спатрэбіцца. — Ён націснуў на стартэр, махавік ляснуў, зрабіў абарот, матор затарахцеў і замёр, потым зноў запрацаваў. Том уключыў фары і выехаў з лагера на першай скорасці. Слабае святло фар нясмела абмацвала дарогу. Грузавік выбраўся на шашу і павярнуў на поўдзень. Том сказаў:

— У жыцці чалавека бывае так, што ён раптам азлабляецца…

Маці перапыніла яго:

— Том… ты ж мне сам казаў… ты абяцаў, што не дасі волі злосці. Ты ж абяцаў.

— Я не забыўся, ма. Стараюся. Але гэтыя шэрыфавы памагатыя… Бачыў хто-небудзь каго з іх, каб ён быў не таўстазады? Віхляюць тоўстымі азадкамі, смаляць з пісталетаў куды папала. Каб яны ўсё рабілі па закону, ма, што ж, мы б не супраціўляліся. Але ж тое, што яны ўчыняюць, незаконна. Яны стараюцца наш дух зламаць. Хочуць прымусіць нас поўзаць перад імі, скурчыўшыся, як пабітая сучка. Раздушыць нас хочуць. Далібог, ма, да таго дайшло, што ёсць адзін толькі спосаб застацца прыстойным чалавекам — добра ўляпіць катораму з гэтых фараонаў. Яны дамагаюцца таго, каб мы забыліся на сваю чалавечую годнасць.

Маці сказала:

— Ты абяцаў, Том. З нашым Красунчыкам Флойдам такое ўжо было. Я ведала яго маці. Яго ледзь не пакалечылі.

— Я стараюся стрымацца, ма, бог сведка. Ты ж не хацела б, каб я поўзаў перад імі брухам па зямлі, як пабітая сучка, га?

— Я малю бога за цябе. Стараніся іх, Том. Сям'я наша і так распадаецца. Абыходзь іх бокам, так трэба.

— Пастараюся, ма. Толькі цяжка мне будзе стрымацца, калі прычэпіцца які-небудзь таўстазады. Каб усё па закону, справа іншая. А паліць лагер — такога закону няма.

Машына ішла па шашы, падрыгваючы кузавам. Наперадзе ланцужок чырвоных ліхтароў перагарадзіў дарогу.

«Пэўна, аб'езд», — падумаў Том. Ён збавіў хуткасць і спыніўся, і ў тое ж імгненне машыну абкружыў натоўп людзей. Яны былі ўзброены хто кіркамі, хто драбавікамі. На іх былі каскі, на некаторых — фуражкі Амерыканскага легіёна. Адзін зазірнуў у кабіну, дыхнуўшы на Тома спіртным перагарам.

— Куды накіраваліся? — Чырвоны твар падсунуўся амаль да самага твару Тома.

Том замёр. Далонь яго слізганула пад ногі і намацала завадную ручку. Маці моцна сціснула яму локаць. Том сказаў:

— А вось… — і раптам у голасе яго пачуліся ўгодлівыя ноткі: — Мы не тутэйшыя. Нам сказалі, што можна на працу ўладкавацца ў акрузе — як яе… Туларэ.

— Дык ты ж, чарцяка, не ў той бок едзеш. Гораду нашаму ўсякія Окі не патрэбны.

Рукі і плечы ў Тома быццам скамянелі, па целе прабеглі дрыжыкі. Маці ўчапілася ў яго локаць. Нос машыны абступілі ўзброеныя людзі. Некаторыя з іх, строячы з сябе ваенных, былі ў фрэнчах з афіцэрскай партупеяй.

Том жаласна запытаўся:

— А ў які ж бок нам ехаць, містэр?

— Разварочвайся кругом і трымай на поўнач. А сюды не паказвайся да збору бавоўны.

Тома ўсяго скаланула.