Гронкі гневу

— А вы не дужа старайцеся, — сказаў Том і выйшаў з крамы, трымаючы ў руцэ запылены чорны капялюш дзядзькі Джона. Ён перасек шашу і пайшоў па абочыне. Унізе, у лагчыне, ляжаў Гувервіль; мігацелі агеньчыкі вогнішчаў, скрозь брызент палатак прабівалася святло ліхтароў. Недзе ў лагеры брынкала гітара, запаволеныя акорды бязладна змянялі адзін аднаго — відаць, гітарыст практыкаваўся. Том спыніўся, прыслухаўся, потым няспешна пайшоў далей па абочыне. Праз чвэрць мілі ён раптам пачуў тое, што яму было трэба. Унізе, пад дарожным насыпам, хрыплы голас напяваў нешта нудна, без выразнага матыву. Том схіліў галаву набок, каб лепш чуць.

— «Аддаў Ісусу сэрца, ён мне прытулак даў. Аддаў Ісусу душу, ён да сябе ўзяў». — А далей пачулася няяснае мармытанне, потым усё сціхла. Том збег па насыпе, кіруючыся на гэты голас. Праз некалькі крокаў спыніўся і зноў прыслухаўся. Цяпер голас быў зусім блізка, ён спяваў, як і раней, цягуча, манатонна: — «Той ноччу ўжо пры смерці Мэгі мне адкрыла сэрца і дала свае мне споднікі чырвоныя з фланелі. Пузыры яны ўжо на каленях мелі…»

Том асцярожна пайшоў наперад. На зямлі ён разгледзеў цёмную постаць, падкраўся да яе і сеў побач. Дзядзька Джон перакуліў бутэльку, і віскі з булькатам палілося з рыльца ў рот.

Том спакойна сказаў:

— Стой. А мне?

Дзядзька Джон павярнуўся да яго:

— Ты хто такі?

— Забыўся? Ты ўжо чатыры разы глынуў, а я толькі разок.

— Не, Том. Ты дурня з мяне не строй. Я тут адзін сядзеў. Цябе не было.

— Але ж цяпер я тут. Можа, усё ж дасі пацягнуць?

Джон зноў паднёс бутэльку да рота, віскі зноў забулькала. Потым ён патрос бутэльку. Яна была пустая.

— Усё, — сказаў ён. — Так хочацца памерці. Страшэнна хочацца памерці. Паціху памерці. Так трэба. Як бы заснуць. Паціху памерці. Я вельмі стаміўся. Я стаміўся. Заснуць і не прачнуцца. — Ён замурлыкаў: — «На мне карона будзе… карона залатая».

Том сказаў:

— Слухай, дзядзька Джон. Мы едзем далей. Пойдзем са мной, ляжаш на паклажу і паспіш.

Джон пакруціў галавой:

— Не. Ідзі. Я не паеду. Адпачну тут. Што толку вяртацца? Якая з мяне карысць? Валачу за сабой грахі, як брудныя споднікі сярод добрых людзей. Не, не паеду.

— Хадзем. Без цябе мы не паедзем.

— Едзьце самі. Які з мяне толк? Ніякага. Валачу толькі свае грахі з сабою, пэцкаю другіх.

— Ты не большы грэшнік, чым усе іншыя.

Джон схіліў да яго галаву і хітравата падміргнуў. Том ледзь распазнаваў яго твар пры святле зорак.

— Маіх грахоў ніхто не ведае, ніхто, акрамя госпада бога. Вось ён ведае.

Том апусціўся на калені, памацаў у дзядзькі Джона лоб — гарачы, сухі. Джон нехлямяжа адштурхнуў яго руку.

— Хадзем, — угаворваў Том. — Ну хадзем, дзядзька Джон.

— Я з вамі не паеду. Стаміўся, і ўсё. Я адпачну. Вось тут.

Том падсунуўся да яго шчыльна. Ён паднёс кулак да дзядзькавага падбародка, прымерыўся, двойчы замахнуўся для пэўнасці і нарэшце, адвёўшы плячо назад, нанёс удар — нямоцны, але дакладны. Падбародак у Джона задраўся ўгору, і дзядзька паваліўся на спіну. Ён хацеў быў прыўзняцца, але Том, стоячы на каленях, нахіліўся над ім і, калі Джон абапёрся на локаць, ударыў яшчэ раз. Дзядзька Джон заціх.

Том устаў, падняў абмяклае цела і ўзваліў, як мех, сабе на плечы. Ён ішоў, хістаючыся пад гэтым мяккім цяжарам. Рукі дзядзькі Джона матляліся з боку ў бок і ляпалі Тома па спіне, ён часта дыхаў, марудна падымаючыся па насыпе. Праехала машына і асвятліла фарамі яго і груз, які ён нёс на плячах, на міг збавіла скорасць і потым, равучы, памчалася прэч.

Том ледзь пераводзіў дух, калі ішоў да Гувервіля па грунтавой дарозе туды, дзе стаяў грузавік Джоўдаў. Джон пачаў ачуньваць і слаба вырывацца з рук Тома. Той асцярожна апусціў яго на зямлю каля машыны.

Да яго вяртання стаянка Джоўдаў была ўжо разабраная. Эл падаваў клункі на грузавік. Брызент ляжаў побач напагатове — потым ім накрыюць паклажу.

Эл сказаў:

— Хутка ж ён набраўся.

Том прабачлівым тонам сказаў:

— Давялося лёгенька стукнуць яго, небараку, а то не хацеў ісці.

— Не нарабіў яму шкоды? — захвалявалася маці.

— Думаю, не. Вось ужо ачуньвае.

Дзядзьку Джона пачало нудзіць. Яго некалькі разоў званітавала.

Маці сказала:

— Твая бульба там у талерцы, Том.

Том хмыкнуў:

— Нешта не хочацца.

Бацька крыкнуў:

— Ну ўсё! Эл, прывязвай брызент!

Грузавік стаяў, гатовы да ад'езду. Дзядзька Джон заснуў. Том з Элам паднялі яго і ўзвалілі на самы верх. Схаваўшыся за грузавік, Уінфілд прытварыўся, што яго ванітуе, а Руці, стоячы побач, заціснула рот далонню, каб не віскнуць ад смеху.

— Гатова, — сказаў бацька.

Том запытаўся:

— Дзе Разашарна?

— Вунь яна, — адказала маці. — Ідзі сюды, Разашарна. Зараз паедзем.

Але тая сядзела моўчкі, апусціўшы галаву на грудзі. Том падышоў да сястры.

— Пойдзем, — сказаў ён.

— Я не паеду. — Ружа Сарона падняла галаву.

— Але ж трэба.

— Я хачу разам з Коні.

На дарогу, што вяла з лагера да шашы, выехалі тры машыны — старыя машыны, набітыя людзьмі і ўсялякім скарбам. Яны з бразгатам пакіравалі да шашы, асвятляючы цьмянымі фарамі дарогу.

Том сказаў:

— Коні нас знойдзе. Я папрасіў у краме, каб яму сказалі, куды мы паехалі. Ён нас знойдзе.

Маці падышла і стала побач з ім.