Гронкі гневу

— Я намахаўся ёю, дзе трэба — ух! Так, так, сэр, — ух! Не адзін год — ух! Прыемна лашчыць далонь — ух! — Пад яго ўдарамі адколвалася глыба за глыбай. Сонца паднялося ўжо над фруктовымі дрэвамі, і вінаграднае лісце адлівала золатам на лозах. Разрыхліўшы шэсць футаў канавы, Том ступіў убок і выцер з ілба пот. Яго месца заняў Уілкі. Рыдлёўка падымалася і апускалася, і груда выкінутай зямлі абапал канавы расла ў даўжыню.

— Я ўжо нешта чуў пра гэту цэнтральную камісію, — сказаў Том. — Значыць, вы ўваходзіце ў яе?

— Так точна, сэр! — адказаў Цімаці. — На нас ляжыць вялікая адказнасць. На ўсіх нас. Мы стараемся, як можам, і людзі ў лагеры, як могуць, памагаюць нам. Каб толькі буйныя фермеры не так нам дапякалі. А то спакою не даюць.

Том скочыў у канаву, і Ўілкі стаў з краю. Том загаварыў:

— А што з гэтай бойкай на танцах — ух! пра якую ён казаў? — ух! Што яны задумалі?

Цімаці ішоў следам за Ўілкі, і яго рыдлёўка скрэбла і падчышчала дно канавы, рыхтуючы яе пад трубу.

— Відаць, хочуць выжыць нас з лагера, — гаварыў ён. — Баяцца, што мы арганізуемся, думаю. Магчыма, яны маюць рацыю. Лагер наш — гэта і ёсць арганізацыя. Людзі клапоцяцца самі пра сябе. Струнны аркестр у нас найлепшы ў акрузе. Тым, хто галадае, адкрылі ў краме невялікі крэдыт. Пяць даляраў — на такую суму можаш узяць харчу, і лагер за цябе ў адказе перад крамнікам. З уладамі ў нас непрыемнасцей ніякіх не было. Відаць, гэта і палохае багатых фермераў. Не могуць засадзіць нас за краты — вось і страшна ім. Яны, пэўна, думаюць: тыя, што могуць самі сабой кіраваць, здольныя і на іншыя справы.

Том адышоўся ад канавы і выцер пот, які заліваў яму вочы.

— Вы чулі, што напісана ў газеце пра агітатараў у лагеры на поўнач ад Бейкерсфілда?

— Чулі, не глухія, — адказаў Уілкі. — Такое ўжо не першы раз.

— Дык вось, я адтуль. Ніякіх агітатараў там не было. Людзей, якіх яны называюць чырвонымі. І наогул, што гэта за людзі такія — чырвоныя?

Цімаці зрэзаў рыдлёўкай невялікі грудок на дне канавы. Белае шчацінне ў ягонай барадзе паблісквала на сонцы.

— Шмат хто цікавіцца чырвонымі, — усміхнуўся Цімаці. — І вось адзін тут у нас дазнаўся. — Ён прыпляскаў рыдлёўкай насыпаную на край канавы зямлю. — Ёсць тут у нас такі Гайнс. У яго ледзь не трыццаць тысяч акраў зямлі: персікі і вінаград — кансервавы завод і вінаробня. Дык ад яго толькі і чуеш пра чырвоных: «Гэтыя праклятыя чырвоныя давядуць краіну да пагібелі» і «Трэба гнаць адсюль гэтых чырвоных вырадкаў». А тут адзін хлапец, навічок у нас, аднаго дня слухаў, слухаў, пачухаў патыліцу ды кажа: «Містэр Гайнс, я ў гэтых краях нядаўна. Хто яны, тыя праклятыя чырвоныя?» А Гайнс адказвае: «Чырвоны — гэта той сукін сын, які патрабуе трыццаць цэнтаў у гадзіну, калі мы плацім дваццаць пяць». Хлопец падумаў, падумаў, зноў паскроб патыліцу і кажа: «Але ж, містэр Гайнс, я не сукін сын, а калі чырвоныя вось такія… дык я таксама хачу атрымліваць трыццаць цэнтаў у гадзіну. Кожны хацеў бы. Мы, містэр Гайнс, усе чырвоныя, каб на яго ліха». — Цімаці падраўнаваў рыдлёўкай дно канавы, і цвёрдая зямля заблішчала на зрэзе.

Том засмяяўся:

— І я б не ад таго. — Яго кірка высока ўзляцела і апусцілася, і грунт даў трэшчыну. Пот заліваў яму лоб, сцякаў каля носа і пабліскваў кроплямі на шыі. — А, чорт, — сказаў ён, — кірка — добрая рэч — ух! калі ты з ёю ў ладах — ух! А прыладзішся — ух! — і разам з ёю праца спорыцца — ух!

Яны ішлі адзін за адным, і канава паступова расла ў даўжыню, а сонца, усё вышэй падымаючыся ў ранішнім небе, абдавала іх спёкай.

Калі Том пайшоў, Руці яшчэ крыху паглядзела праз адчыненыя дзверы ў санітарны блок. Без Уінфілда, перад якім можна было павыхваляцца, храбрасць яе звяла. Яна ступіла босай нагой на цэментавую падлогу, але праз момант адхапіла нагу назад. З палаткі ў далёкім канцы праходу выйшла жанчына і пачала распальваць паходную жалезную печку. Руці зрабіла некалькі крокаў да яе, але свая палатка пацягнула яе назад. Яна ціхенька падкралася да яе і зазірнула пад брызент. Збоку, проста на зямлі, ляжаў дзядзька Джон, рот у яго быў адкрыты, з горла вырываўся булькатлівы, захлёбісты храп. Маці і бацька спалі, укрытыя коўдрай з галавой, — ад святла. Эл ляжаў у процілеглым ад дзядзькі Джона баку палаткі, прыкрыўшы вочы сагнутай у локці рукой. Каля пярэдняй сценкі палаткі ляжалі Ружа Сарона і Ўінфілд, а месца побач з Уінфілдам было пустое — месца Руці. Яна прысела на кукішкі і пачала ўзірацца. Позірк яе спыніўся на кудзелістай галоўцы Ўінфілда, і, адчуўшы яго, хлопчык расплюшчыў павекі і глянуў на сястру сур'ёзнымі вачамі. Руці прыклала палец да вуснаў і паманіла яго рукой. Уінфілд пакасіўся на Ружу Сарона. Яе расчырванелы твар быў зусім побач, яна дыхала, крыху растуліўшы губы. Уінфілд асцярожна прыўзняў коўдру і вышмыгнуў з-пад яе. Потым ціхенька вылез з палаткі да Руці.

— Ты даўно ўстала? — шэптам запытаўся ён.

Руці бясшумна, з асцярогай азіраючыся, павяла яго ад палаткі і, калі адышліся на бяспечную адлегласць, сказала:

— Я і не клалася. Усю ноч на нагах.

— Няпраўда, — сказаў Уінфілд. — Ты манюка.