Гронкі гневу

— Дзіўна ўсё неяк, праўда? Колькі ўжо дзён мы ў дарозе, перабіраемся з месца на месца, і ні разу я не задумвалася. Людзі тут добра мяне прынялі, проста вельмі добра. А я што раблю? Прыгадваю ўсё самае сумнае: тую ноч, калі памёр дзед і мы яго пахавалі. У мяне тады адна толькі дарога была ў галаве — цэлымі днямі трэсліся ў машыне, усё едзеш і едзеш, і я нічога ўжо такога дрэннага не адчувала. А цяпер, калі сюды прыехалі, цяпер у мяне горш на душы стала. Бабка… і яшчэ Ной пайшоў ад нас. Узяў і пайшоў уніз па рацэ. Усё было неяк паасобку, а цяпер разам на мяне навалілася. Бабка памерла, як жабрачка, і яе, як жабрачку, пахавалі. Цяпер ад гэтага балюча мне. Ной пайшоў уніз па рацэ. Не ведаў, што яго там можа чакаць. Адкуль яму ведаць? І мы таксама не ведаем. І так і не будзем ведаць, ці жывы ён, ці мёртвы. І ніколі не даведаемся. А тут яшчэ Коні ўпотайкі пакінуў нас. Раней не было ў мяне часу пра ўсё гэта думаць, а цяпер думкі роем налятаюць на мяне. А мне ж бы толькі радавацца, што мы трапілі ў такое добрае месца. — Бацька глядзеў, як варушацца яе губы. Яна гаварыла, заплюшчыўшы вочы. — Я памятаю, якія былі горы каля той рэчкі, дзе Ной нас пакінуў, — вышчарбленыя, вострыя, як зубы старога. Памятаю, якая калючая была трава там, дзе пахавалі дзеда. І калоду на ферме — пяро да яе прыстала, уся пасечаная, чорная ад курынай крыві.

Бацька падхапіў ёй у тон:

— А я сёння бачыў дзікіх гусей. На поўдзень цягнуліся… высока ў небе. Так прыгожа было глядзець. І чорных драздоў бачыў — сядзяць сабе на дроце. І галубы на агароджах. — Маці расплюшчыла вочы і глянула на яго. А ён гаварыў: — Яшчэ віхор бачыў — усё роўна як чалавек, круціцца, носіцца па полі. А гусі ляцелі клінам, спяшаліся на поўдзень.

Маці ўсміхнулася:

— А ты памятаеш, як мы дома гаварылі: «Гусі ляцяць, значыць, зіма будзе ранняя». Заўсёды так гаварылі, а зіма надыходзіла, калі ёй была пара. А мы ўсё: «Зіма будзе ранняя». Сама не ведаю, чаму мы так гаварылі.

— Я бачыў чорных драздоў на дроце, — гаварыў бацька. — Сядзяць сабе адзін каля аднаго. І галубоў. Так спакойна, як голуб, не сядзіць ніводная птушка… на драцяной агароджы… Сядзяць па двое, зусім блізка. А віхор — у рост чалавека, скача, круціцца па полі. Як дзіця, толькі ростам з дарослага мужчыну.

— Лепш не ўспамінаць пра дом, — сказала маці. — Цяпер у нас свайго дома няма. Лепш зусім забыцца пра яго. І пра Ноя забыцца.

— Ён няправільна зрабіў… ну, а я хачу сказаць… гэта мая віна.

— Колькі разоў я ўжо казала табе — кінь пра гэта. Можа, ён і не выжыў бы.

— Але павінен быў прадугледзець.

— Кінь зараз жа. Ной быў не такі, як усе. Магчыма, так яму лепш будзе. Нам нельга бясконца гараваць. Месца тут добрае, і праца, можа, знойдзецца.

Бацька паказаў на неба:

— Глянь… зноў гусі. Вялікі клін. Вось, ма: «Зіма будзе ранняя».

Маці ціха засмяялася:

— Бывае, зробіш што-небудзь, скажаш, а чаму, не ведаеш.

— Вось і Джон ідзе, — сказаў бацька. — Хадзі сюды, Джон, пасядзі з намі.

Дзядзька Джон падышоў да іх і прысеў на кукішкі перад маці.

— Нідзе нічога не знайшлі, — сказаў ён. — Ні з чым назад прыехалі. А цябе Эл кліча. Сказаў, пакрышку трэба мяняць. На старой усяго адзін слой застаўся, кажа.

Бацька ўстаў.

— Хоць бы ўдалося яму купіць як дзешавей. Грошы ўжо амаль зусім выйшлі. А дзе ён, Эл?

— Вунь там, за вуглом направа. Кажа, пакрышку трэба памяняць, а то камера пратрэцца і лопне.

Бацька ішоў між палатак, а вочы яго сачылі за вялікім клінам гусей, якія, аддаляючыся, усё ніжэй апускаліся па небасхіле.

Дзядзька Джон падабраў з зямлі каменьчык, скаціў яго з далоні і зноў падняў. На маці ён не глядзеў.

— Працы няма, — сказаў ён.

— Вы не ўсё яшчэ аб'ездзілі.

— Не аб'ездзілі, але аб'явы ўсюды аднолькавыя.

— А Том, пэўна, дагэтуль працуе. Яшчэ не вярнуўся.

Дзядзька Джон выказаў здагадку:

— Можа, ён таксама пайшоў ад нас… як Коні з Ноем.

Маці строга паглядзела яму ў твар, потым позірк яе памякчэў.

— Ёсць такое, у чым ты цвёрда ўпэўнены, — сказала яна. — Ёсць такія рэчы, у якіх ты ніколі не сумняваешся. Том атрымаў працу. І гэта чыстая праўда. — Яна ўсміхнулася шчаслівай усмешкай: — У мяне цудоўны сын. А што, хіба не так?

У лагер пачыналі з'язджацца легкавыя машыны і грузавікі, і мужчыны павалілі ў санітарны блок. І кожны нёс у руках чысты камбінезон і свежую кашулю.

Маці раптам схамянулася:

— Ідзі, Джон, знайдзі бацьку. Схадзіце з ім у краму, купіце бабоў і цукру… мяса на смажанку і морквы. І скажы яму, няхай возьме там што-небудзь такое… ну што-небудзь смачнае… усё роўна што… абы на смак прыемнае… на вячэру. Сёння… у нас будзе слаўная вячэра.

Раздзел дваццаць трэці