Гронкі гневу

Скрынак ужо не было. Усе са сваімі талеркамі селі на матрацы і падкладалі сабе з кацялка, пакуль у ім не паказалася дно.

— Крыху Ўінфілду пакіньце, — сказала маці.

Уінфілд прысеў і выпіў малако, і адразу на яго напаў голад. Ён паставіў кацялок між каленяў, даеў рэшткі і саскроб лыжкай тое, што прыпяклося да сценак. Маці выліла астатняе малако з бляшанкі ў кубак і цішком усунула Ружы Сарона, каб тая выпіла дзе ў кутку.

— Ну дык раскажаце вы нарэшце? — запытаўся Том. — Я хачу паслухаць.

Бацька нерашуча сказаў:

— Руці і Ўінфілду лепш гэтага не ведаць. Можа б, яны выйшлі?

Маці сказала:

— Не. Яны хоць і малыя, але павінны цяпер ва ўсім быць як дарослыя. Нічога не зробіш. Руці і ты, Уінфілд, глядзіце не разбалбачыце тое, што пачуеце, а то ўсіх нас загубіце.

— Не разбалбочам, — запэўніла Руці. — Мы ўжо дарослыя.

— Добра, толькі маўчыце.

Кубкі з кавай стаялі на падлозе. Куртаты шырокі агеньчык ліхтара, падобны да каляровага крыльца матылька, кідаў цьмяны жоўты водсвет на сцены.

— Гаварыце ж, — сказаў Том.

Маці сказала:

— Бацька, ты гавары.

Дзядзька Джон сербануў з кубка кавы. Бацька загаварыў:

— Ну, плату знізілі, як ты і прадбачыў. І цэлая плойма новых зборшчыкаў прыехала, такія ўсе галодныя, што гатовыя за акраец хлеба працаваць. Толькі пацягнешся да персіка, а яго ўжо ў цябе з-пад рук выхопліваюць. Цяпер увесь ураджай мігам знімуць. Убачаць дрэва, яшчэ не абабранае, і бягом да яго бягуць. Нават бойкі бываюць — адзін кажа, гэта яго дрэва, а другі таксама лезе яго абіраць. Людзі здалёку прыехалі — з самага Эль Сентра. Як ваўкі, галодныя. За кавалак хлеба працуюць з рання да ночы. Я кажу прыёмшчыку: «Мы не можам працаваць за два цэнты з паловай за скрыню». А ён адказвае: «Дык звальняйцеся. Іншыя могуць». Я кажу: «Яны трохі падкормяцца і таксама кінуць». А ён мне: «Ха! Пакуль яны падкормяцца, мы ўсе персікі знімем». — Бацька змоўк.

— Чорт ведае што за людзі, — сказаў дзядзька Джон. — А кажуць, яшчэ дзве сотні іх сюды да ночы прыедзе.

Том сказаў:

— Так і будзе. Ну, а пра тое, што чуваць?

Бацька маўчаў.

— Том, — нарэшце сказаў ён, — здаецца, ты такі гэта зрабіў.

— Я так і думаў. Нічога не відаць было. Але я адчуваў, што так яно і ёсць.

— Усе амаль толькі пра гэта і гавораць, — сказаў дзядзька Джон. — Пасты ўсюды паставілі, некаторыя патрабуюць лінчавання… калі, вядома, схопяць таго чалавека.

Том глянуў на дзяцей. Яны пазіралі на яго вялікімі вачамі, амаль не маргаючы, быццам баяліся, што ў тое імгненне, калі вочы заплюшчацца, нешта здарыцца, а яны яе ўбачаць. Том сказаў:

— Але ж… чалавек той зрабіў гэта пасля таго, як забілі Кейсі.

Бацька перабіў яго:

— Цяпер расказваюць не так. Цяпер кажуць, ён першы зрабіў гэта.

— А-а!.. — глуха выдыхнуў Том.

— Яны ўсіх напускаюць на нас. Так людзі кажуць. Усіх лінчавальнікаў з камітэта пільнасці і валанцёраў. Шукаюць таго чалавека.

— А ў твар яны яго ведаюць? — запытаўся Том.

— У твар… наўрад ці… Але як я чуў, думаюць, што ён паранены. Думаюць, у яго…

Том паволі падняў руку і дакрануўся пальцамі да шчакі.

Маці ўсклікнула:

— Гэта ж усё было не так!

— Цішэй, ма, — сказаў Том. — Яны ўсе будуць гаварыць адно. Усё, што камітэтчыкі ні нагавораць на нас, будзе правільна.

Маці глядзела скрозь паўзмрок, прыглядаючыся да твару Тома, асабліва да яго губ.

— Ты абяцаў, — сказала яна.

— Ма, можа, мне… гэтаму чалавеку лепш пайсці? Калі б… гэты чалавек і праўда зрабіў што-небудзь кепскае, ён сказаў бы сабе: «Што ж, няхай вешаюць. Я зрабіў кепска і заслужыў кару». Але ж ён нічога кепскага не зрабіў. На душы ў яго не цяжэй, чым калі б ён смярдзючку прыкончыў.

Руці перабіла яго:

— Мы з Уінфілдам усё ведаем, ма. Яму няма патрэбы пры нас гаварыць «гэты чалавек, гэты чалавек».

Том рагатнуў.

— Ну дык вось, гэты чалавек не хоча вісець на шыбеніцы; бо калі што падобнае зноў здарыцца, ён тое самае зробіць. Але ж ён таксама не хоча, каб праз яго пацярпелі яго родныя. Мне, ма, трэба ісці ад вас.

Маці прыкрыла рот пальцамі і адкашлялася.

— Не, — сказала яна. — Дзе ты схаваешся? У чужых быць упэўненым нельга, а ў сваіх можна. Мы цябе схаваем, паклапоцімся, каб ты сыты быў, пакуль твар не зажыве.

— Але ж, ма…

Маці паднялася з матраца.

— Нікуды ты не пойдзеш. Мы павязём цябе адсюль. Эл, падгані грузавік задам да самых дзвярэй. Я ўжо ўсё абдумала. Адзін матрац мы пакладзём на дно, Том хуценька забярэцца туды, а другі паставім такім дашкам і збоку закрыем чым-небудзь. А дыхаць ён будзе праз адтуліны. Не пярэчце. Так і зробім.

Бацька незадаволена прабурчаў:

— Цяпер, аказваецца, мужчыну і слова вымавіць нельга. Самаўпраўная стала. Нічога, прыйдзе час, асядзем дзе-небудзь, я табе ўсыплю.

— Як прыйдзе такі час, тады і ўсыплеш, — адрэзала маці. — Падымайся, Эл. Ужо добра сцямнела.

Эл выйшаў да грузавіка. Ён падумаў, як лепш зрабіць, і заднім ходам падвёў машыну да самага ганка.

Маці сказала:

— Ну, жывей! Вось той матрац кладзіце сюды.

Бацька з дзядзькам Джонам перакінулі матрац цераз задні борт.

— А цяпер гэты.

Яны скінулі другі матрац на першы.

— Ну, Том, лезь. Хутчэй.