Гронкі гневу

— Дык паспі. Адзежа твая, я бачу, мокрая. Зараз павешу падсушыць каля печкі. — Маці ўсё зрабіла, прыбрала. — Ну цяпер я пайду. Абіраць буду. Разашарна, калі хто прыйдзе — Том захварэў, чуеш? Нікога не пускай. Чуеш? — Ружа Сарона кіўнула галавой. — Мы апоўдні вернемся. Ты паспі, Том. Магчыма, вечарам мы адсюль паедзем. — Маці паспешліва падышла да яго. — Том, ты не ўцячэш?

— Не, ма.

— Далібог? Не пойдзеш ад нас?

— Не, ма, я тут буду.

— Ну добра. Дык не забудзься, Разашарна. — Маці выйшла і шчыльна зачыніла за сабою дзверы.

Том ляжаў, не варушыўся, і раптам сон, нібы хваляй, падняў яго да той мяжы, за якой гасне свядомасць, паволі апусціў і зноў падняў.

— Том! Том!

— Га? Што? — Том прачнуўся, як ад штуршка. Ён скіраваў позірк на Ружу Сарона. Вочы яе гарэлі абурэннем.

— Ты забіў чалавека?

— Забіў. Не крычы! Хочаш, каб пачулі?

— Няхай чуюць! — крыкнула яна. — Тая жанчына мне ўсё сказала. Яна расказала, што бывае за грахі. Хіба ж дзіця здаровае народзіцца? Коні пайшоў ад мяне, ежы мне патрэбнай не даюць. Малака няма. — Яна істэрычна залямантавала: — А цяпер ты яшчэ чалавека забіў! Ці ж цяпер народзіцца здаровае дзіця? Я ведаю… яно будзе вырадкам… вырадкам! Я на танцулькі не хадзіла!

Том падняўся з матраца.

— Ціха! — сказаў ён. — Людзі пачуюць, збягуцца.

— Ну і няхай! Дзіця будзе вырадкам. У абнімку я ніколі не танцавала.

Том падышоў да Ружы Сарона.

— Сціхні.

— Не падыходзь да мяне. Ты ўжо не першага чалавека забіў. — Твар у Ружы Сарона пабарвавеў, словы яна вымаўляла невыразна. — Бачыць цябе не магу. — Яна ўкрыла галаву коўдрай.

Том пачуў задышлівыя, сутаргавыя рыданні. Ён закусіў ніжнюю губу і ўтаропіўся ў падлогу. Потым падышоў да бацькавага матраца. Пад матрацам з краю ляжала вінтоўка — доўгі цяжкі вінчэстэр трыццаць восьмага калібру з рычаговым затворам. Том узяў яго, адцягнуў затвор, каб праверыць, ці ёсць патрон у патронніку, паглядзеў, ці стаіць курок на засцерагальніку, і вярнуўся на сваё месца. Вінтоўку ён паклаў на падлогу каля свайго матраца прыкладам да ўзгалоўя. Ружа Сарона цяпер ціха ўсхліпвала. Том лёг, накрыўся коўдрай, закрыў ёю свой разбіты твар, пакінуўшы маленькую шчылінку, каб дыхаць. Ён уздыхнуў:

— Госпадзі, а госпадзі!

На вуліцы праездам спынілася некалькі машын, пачуліся галасы:

— Колькі мужчын?

— Ды вось мы, трое. А плата якая?

— Едзьце да дома дваццаць пяць. Нумар на дзвярах.

— Добра, містэр. А якая плата?

— Два з паловай цэнты.

— Ды так, чорт вазьмі, і на абед сабе не заробіш!

— Такая плата ў нас. З поўдня сюды дзвесце чалавек едуць — яны і такому заробку радыя будуць.

— Але ж, божа мой, містэр!

— Давайце, давайце. Згаджайцеся альбо едзьце, куды ехалі. Мне няма калі з вамі спрачацца.

— Дык жа ж…

— Слухайце. Я плату не прызначаю. Мая справа запісаць вас. Хочаце працаваць, згаджайцеся. Не хочаце — паварочвайце і гладкай дарогі.

— Дваццаць пяты, кажаце?

— Ага, нумар дваццаць пяць.

Том драмаў, лежачы на матрацы. Яго пабудзіў нейкі падкрадлівы шолах. Рука пацягнулася да вінчэстэра і моцна сціснула шыйку прыклада. Ён адкінуў з твару коўдру. Каля яго стаяла Ружа Сарона.

— Чаго табе? — запытаўся Том.

— Ты спі, — сказала яна. — Высыпайся. Я папільную дзверы. Ніхто не ўвойдзе.

З хвіліну Том моўчкі глядзеў ёй у твар.

— Добра, — сказаў ён і зноў нацягнуў коўдру на галаву.

Маці вярнулася дамоў, калі пачало змяркацца. Яна спынілася на ганку, пастукала ў дзверы і сказала:

— Гэта я, — каб не ўстрывожыць Тома. Тады адчыніла дзверы і ўвайшла. У руках яна трымала мяшэчак. Том прачнуўся і сеў на матрацы. Рана яго падсохла і так сцягнулася па краях, што скура на шчацэ блішчала. Левае вока ўсё заплыло і амаль не расплюшчвалася.

— Без мяне ніхто не прыходзіў? — запыталася маці.

— Не, ніхто, — адказаў Том. — Плату ўсё ж такі зрэзалі.

— Адкуль ты ведаеш?

— Чуў, як на вуліцы гаварылі.

Ружа Сарона паныла паглядзела на маці.

Том паказаў на яе вялікім пальцам:

— Яна тут такі гвалт падняла, ма. Думае, усе няшчасці на яе адну зваляцца. Калі яна так праз мяне расстройваецца, давядзецца мне ад вас ісці.

Маці павярнулася да дачкі:

— Што такое з табой робіцца?

Ружа Сарона з абурэннем сказала:

— Хіба ж народзіш здаровае дзіця, калі такое навокал?

Маці сказала:

— Сціхні! Замаўчы. Я разумею, што ў цябе на душы, я ведаю, гэта мацней за цябе, а ўсё ж трымай язык за зубамі. — Яна павярнулася да Тома: — Ты на яе не глядзі, Том. Ёй цяпер вельмі цяжка, я гэта па сабе памятаю. Калі чакаеш дзіцяці, усё, што б ні здарылася, здаецца, адну цябе закранае, у кожным слове табе чуецца абраза, і здаецца, усё накіравана супраць цябе. Яна не вінаватая, Том, гэта мацней за яе. Такі ўжо ў яе душэўны стан.

— Я не хачу, каб праз мяне яна расстройвалася.

— Замаўчы! Проста нічога не гавары. — Маці паклала мяшэчак на халодную пліту. — Сёння мы амаль нічога не зарабілі. Я ж сказала, трэба ехаць адсюль. Насячы, Том, мне трэсак. Не, табе ж нельга выходзіць. Вось, у нас яшчэ апошняя скрынка засталася. Разламай яе. Я сказала, каб яны хоць сушняку назбіралі па дарозе дамоў. На вячэру ў нас будзе мамалыга, і я яе трохі цукрам пасыплю.