Гронкі гневу

І вось стала віднець. У прыціснутых адзін да аднаго доміках абудзілася жыццё — пачуўся трэск сушняку, бразганне патэльняў. Маці раптам прыўзнялася і села на матрацы, і ў пашарэлым змроку пакоя Том разгледзеў яе твар, ацёклы ад сну. Яна скіравала позірк на акно і доўга глядзела. Потым адкінула коўдру і знайшла рукой сукенку. Седзячы, яна накінула яе на галаву, падняла рукі, і сукенка ўпала да пояса. Маці паднялася, апусціла сукенку да шчыкалатак і, асцярожна ступаючы босымі нагамі, падышла да акна. Так, гледзячы, як паступова святлее за акном, яна спрытнымі пальцамі распляла валасы, разраўняла пасмы і зноў запляла іх. Склаўшы рукі на грудзях, яна яшчэ крыху пастаяла нерухома. Святло з акна падала на яе твар. Яна павярнулася, бязгучна прайшла між матрацаў і ўзяла ліхтар. Скрыгатнуўшы, падняўся шчыток, і яна паднесла запалку да кнота.

Бацька павярнуўся на бок і, жмурачыся, глянуў на маці.

— Ты яшчэ што-небудзь атрымаў, та? — запыталася яна.

— Квіток на шэсцьдзесят цэнтаў.

— Тады падымайся, схадзі купі мукі і топленага сала. Не марудзь.

Бацька пазяхнуў.

— Крама, можа, яшчэ не адчынена.

— Дык няхай адчыняць. Трэба вас снеданнем накарміць. Ужо хутка на працу ісці.

Бацька нацягнуў камбінезон, надзеў парыжэлы пінжак і, пазяхаючы і пацягваючыся, ляніва выйшаў з доміка.

Малыя дзеці прачнуліся і, як мышаняты, вызіралі з-пад коўдры. Ад шэрага перадсвітальнага святла ў пакоі крыху парадзеў змрок. Маці паглядзела на матрацы. Дзядзька Джон ужо прачнуўся, а Эл яшчэ моцна спаў. Яе позірк спыніўся на Томе. З хвіліну яна прыглядалася да яго, потым паспешліва падышла. Твар у Тома быў апухлы, сіні, на губах і на падбародку чарнела запечаная кроў. Рваная рана на шчацэ туга сцягнулася па краях.

— Том, — прашаптала маці, — што з табой такое?

— Тсс… — сказаў Том. — Гавары цішэй. Я ўвязаўся ў бойку.

— Том!

— Так атрымалася, ма.

Яна апусцілася каля яго на калені.

— Ты трапіў у бяду?

Том доўга не адказваў ёй.

— Ага, — нарэшце вымавіў ён, — у бяду. На працу сёння мне нельга ісці. Трэба хавацца.

Дзеці падпаўзлі да іх на карачках, з прагнай цікаўнасцю пазіраючы на Тома.

— Што з ім, ма?

— Ціха! — загадала маці. — Ідзіце памыйцеся.

— У нас мыла няма.

— Ну проста вадой.

— А што з Томам?

— Зараз жа замаўчыце. І нікому ні слова.

Дзеці задам адпаўзлі да процілеглай сцяны і там прыселі на кукішках, упэўненыя, што на іх ніхто больш увагі не зверне.

Маці запыталася ў Тома:

— Што-небудзь сур'ёзнае?

— Нос разбіты.

— Я пра іншае пытаюся.

— Ага, вельмі.

Эл расплюшчыў вочы і глянуў на Тома.

— Госпадзі! Дзе гэта цябе так?

— А што такое? — пачуўся голас дзядзькі Джона.

Прытупаў бацька з крамы.

— Было адчынена. — Ён паклаў на падлогу каля печкі маленькі мяшэчак мукі і пакецік з топленым салам. — Што здарылася? — запытаўся ён у Тома.

Том прыўзняўся на локці і амаль адразу лёг.

— Эх і аслабеў я. Зараз раскажу. Так, каб усім адразу. А дзеці?

Маці глянула на малых, якія прыціснуліся да сцяны.

— Ідзіце хоць твары памыйце, — сказала яна ім.

— Не, — сказаў Том. — Няхай паслухаюць. Няхай таксама ведаюць. А то прагаварыцца могуць.

— Што ж усё-такі здарылася? — дапытваўся бацька.

— Зараз раскажу. Учора вечарам я пайшоў разведаць, чаго яны там за варотамі так крычалі. І сустрэўся з Кейсі.

— З прапаведнікам?

— З ім, та. З прапаведнікам. Ён забастоўкай кіраваў, і па яго прыйшлі.

— Хто прыйшоў?

— Не ведаю. Нейкія людзі — накшталт тых, што завярнулі нас назад, калі мы ехалі па шашы той ноччу. З ручкамі ад кірак. — Том памаўчаў. — Яго забілі. Размазджэрылі галаву. Я там блізка стаяў. Я быццам розум страціў. Я вырваў палку. — Перад вачамі ў Тома зноў паўстала ноч — цемра, агні ліхтароў. — Я… я біў яго палкай.

У маці перахапіла дыханне. Бацька быццам скамянеў.

— Ты забіў чалавека? — нарэшце прашаптаў ён.

— Я… не ведаю. У мяне ў галаве ўсё перакруцілася. Хацеў забіць.

Маці запыталася:

— Цябе бачылі?

— Не ведаю. Не ведаю. Напэўна, бачылі. Яны нас ліхтарамі асвятлялі.

Маці з хвіліну пільна глядзела яму ў вочы.

— Разламай скрынкі, та, — сказала яна. — Трэба снеданне прыгатаваць. Вам на працу хутка ісці. Руці, Уінфілд! Калі хто спытаецца — Том захварэў, чуеце? А балбатаць будзеце… яго… у турму пасадзяць. Зразумелі?

— Так, мэм.

— Ты, Джон, вачэй з іх не спускай. Пасачы, каб яны ні з кім не гаварылі. — Калі бацька пачаў ламаць пустыя скрынкі, у якіх раней ляжаў іхні скарб, маці распаліла агонь у печцы, развяла рэдкае цеста, паставіла на пліту кафейнік. Тонкія дошкі добра гарэлі, агонь з гулам рваўся ў трубу.

Бацька разламаў апошнюю скрынку і падышоў да Тома.

Том хмурна сказаў:

— Яны ехалі сюды працаваць за пяць цэнтаў са скрыні.

— Нам столькі і плацяць.

— Плацяць… Ведаеш, мы хто? Мы штрэйкбрэхеры. Ім плацілі два з паловай.

— На ежу не хопіць.

— Пэўна ж, — стомлена прамовіў Том. — Таму яны і забаставалі. Але з забастоўкай, здаецца, учора скончылі. І сёння нам, відаць, таксама заплацяць два з паловай цэнты за скрыню.

— Дык як жа яны, сволачы…