Гронкі гневу

— Вось, вось, та. Цяпер дайшло? Кейсі як быў, так і застаўся добрым чалавекам. А чорт! Усё стаіць перад вачамі гэтая карціна. Ляжыць на зямлі… галава амаль расплюшчаная, і кроў з яе сочыцца… Госпадзі божа мой! — Том закрыў вочы далонню.

— Што ж нам цяпер рабіць? — запытаўся дзядзька Джон.

Эл пачаў падымацца з матраца.

— Ну, я, дзякуй богу, ведаю, што мне рабіць. Пайду адсюль, ад усяго гэтага.

— Не, Эл, не пойдзеш, — запярэчыў Том. — Без цябе нам цяпер ніяк нельга. Ісці давядзецца мне. Са мной вам небяспечна. Як толькі падымуся, пайду.

Маці завіхалася каля печкі, павярнуўшы крыху да іх галаву, каб лепш чуць. Яна паклала на патэльню сала і, калі яно зашыпела, стала апускаць у яго цеста з лыжкі.

Том гаварыў далей:

— Табе ісці нельга, Эл. На тваёй адказнасці грузавік.

— Але мне ўжо ўсё надакучыла.

— Што зробіш, Эл. Гэта ж твая сям'я. Ты адзін цяпер можаш ёй памагчы. Са мной вам цяпер небяспечна.

Эл сярдзіта забурчаў:

— Не разумею, чаму мне не даюць устроіцца ў гаражы?

— Можа, калі пазней. — Том глянуў міма Эла і ўбачыў Ружу Сарона. Яна ляжала на матрацы і пазірала на яго вялікімі, шырока расплюшчанымі вачамі. — Ты не хвалюйся, — сказаў ён. — Не хвалюйся. Сёння табе малака купяць. — Яна заморгала вачамі і нічога не адказала.

Бацька сказаў:

— Том, нам трэба ведаць праўду. Думаеш, ты забіў яго?

— Не магу сказаць. Цёмна было. І тут мяне нехта ўдарыў. Не ведаю. Хоць бы забіў. Хоць бы забіў я гэту сволач.

— Том! — павысіла голас маці. — Не гавары так.

З вуліцы пачуўся шум матораў — па ёй праязджалі машыны, іх было шмат. Бацька ступіў да акна, глянуў на вуліцу.

— Цэлая процьма новых прыбыла, — паведаміў ён.

— Забастоўку, відаць, задушылі, — сказаў Том. — Цяпер плаціць вам будуць па два цэнты з паловай.

— Гэта ж хоць бягом бегай, на ежу не заробіш.

— Зразумела, — сказаў Том. — Ападкі ешце. Усё ж трохі падтрымае.

Маці перавярнула блін на патэльні і памяшала каву.

— Слухайце, што я скажу, — прамовіла яна. — Сёння я куплю ў краме кукурузнай мукі, будзем мамалыгу есці. А як толькі заробім на бензін, адразу паедзем адсюль. Тут месца нядобрае. А Тома я аднаго не адпушчу. Вось так, панове.

— Не, ма, так нельга. Я ж кажу табе — са мной вам цяпер небяспечна.

Маці рашуча ўзняла падбародак:

— Вось так і зробім. А цяпер ідзіце ешце і — на працу. Я толькі посуд памыю і таксама прыйду. Трэба ж нешта зарабіць.

Бліны былі такія гарачыя, што апякалі рот. Яны хуценька праглынулі каву і налілі яшчэ па кубку.

Дзядзька Джон пакруціў галавою над самай талеркай.

— Відаць, нам так проста не выбрацца адгэтуль. Няйначай, праз мае грахі.

— Сціхні! — крыкнуў бацька. — Няма часу важдацца з тваімі грахамі. Пайшлі. Пара ўжо за працу брацца. Вы, малыя, нам падможаце. Маці правільна кажа. Трэба хутчэй выбірацца адсюль.

Калі яны пайшлі, маці паднесла Тому талерку і кубак.

— Ты пад'еў бы.

— Не магу, ма. Так усё баліць, што не змагу жаваць.

— А ты паспрабуй.

— Не, не магу, ма.

Яна прысела да яго на край матраца.

— Ты павінен мне ўсё расказаць. Я хачу зразумець, як усё было. Хачу ва ўсім разабрацца. Што Кейсі такога зрабіў? За што яго забілі?

— Ён проста стаяў у святле ліхтароў.

— Што ён гаварыў? Ты можаш прыпомніць?

— Вядома, магу. Кейсі сказаў: «Вы не маеце права марыць людзей голадам». Тады той таўстун абазваў яго чырвонай сволаччу. А Кейсі сказаў: «Вы не ведаеце, што творыце». І тут гэты малойчык з усяе сілы ўдарыў яго.

Маці апусціла вочы. Яна сціснула рукі.

— Так і сказаў: «Вы не ведаеце, што творыце»?

— Ну так!

Маці сказала:

— Вось каб наша бабка гэта пачула.

— Ма… усё зрабілася неяк само сабой, ну нібыта як дыхаеш. Я і падумаць не паспеў.

— Ну што цяпер зробіш. Шкада, што гэта здарылася. Шкада, што ты там апынуўся. Але ж іначай ты не мог. Я не бачу за табой віны. — Яна падышла да печкі і памачыла анучку ў вадзе, што грэлася ў кацялку. — На, вазьмі. Прыкладзі да твару.

Том прыклаў гарачую анучку да шчакі і носа і паморшчыўся ад болю.

— Я ноччу пайду, ма. Я не хачу, каб вы праз мяне пацярпелі.

Маці зазлавала:

— Том! Шмат чаго я, можа, і не разумею, але ад таго, што ты нас пакінеш, лягчэй нам не стане. Гэта нас зусім даканае. — І крыху спакайней працягвала: — Быў час — жылі мы на сваёй зямлі, і ўсё ішло сваім парадкам. Старыя паміралі, нараджаліся дзеці, і ўсе мы жылі разам, адной сям'ёй. Усё было зразумела і проста. А цяпер нічога не зразумела, нічога не проста. Цяпер усё перакруцілася. Эл затужыў, кудысьці імкнецца — хоча адбіцца ад нас. Дзядзька Джон нехаця цягнецца з намі. Бацька страціў сваё месца. Цяпер ён ужо не галоўны ў сям'і. Сям'я наша бурыцца, Том. Яе больш няма. А Разашарна… — Маці абвяла позіркам пакой і ўбачыла шырока расплюшчаныя вочы дачкі. — У яе народзіцца дзіця, а сям'і не будзе. Ну, не ведаю… Я стараюся хоць як-небудзь дух яе падняць. Уінфілд… што з яго выйдзе? Хутка зусім здзічэе, і Руці таксама… растуць, як звераняты. У каго мне апірышча шукаць? Не пакідай нас, Том. Застанься, памажы.

— Добра, — стомлена прамовіў Том. — Добра. Хоць і нельга мне, я ведаю.

Маці вярнулася да печкі, памыла ў тазе алавяныя талеркі і выцерла іх.

— Ты ноччу не спаў.

— Не.