Гронкі гневу

— Во, бачыце? — усклікнуў ён. — Што я вам казаў? Палісмены не столькі непарадкі спыняюць, колькі самі іх разводзяць. Дык слухай, Том, паспрабуй з людзьмі пагаварыць, няхай яны таксама забастуюць. Гэта можна было б зрабіць дні праз два. Персікі ўсе паспелі. Растлумач ім.

— Не забастуюць, — сказаў Том. — Пяць манет атрымліваюць, а ўсё астатняе іх не хвалюе.

— Але ж як толькі гаспадару не патрэбны будуць штрэйкбрэхеры, плаціць ім па пяць цэнтаў не будуць.

— Я не ўпэўнены, што да іх гэта дойдзе. Пяць цэнтаў ім даюць, і больш яны ведаць нічога не хочуць.

— А ты ўсё ж паспрабуй.

— Бацька на гэта не пойдзе, — сказаў Том. — Я яго ведаю. Скажа, не яго справа.

— Яно так, — паныла пагадзіўся Кейсі. — Гэтак, бадай што, і зробіць. Спярша яму трэба, відаць, на сваёй шкуры ўсё зведаць.

— Мы галадалі. А сёння елі мяса на вячэру — трохі, але паелі. Бацька, думаеш, дзеля другіх ад мяса адмовіцца? Маці, думаеш, заморыць даччыно дзіця толькі таму, што за варотамі нехта там горла дзярэ?

Кейсі тужліва сказаў:

— Так хочацца, каб людзі зразумелі. Каб яны зразумелі, што забяспечыць сябе мясам можна толькі так… А, чорт! Падчас такая бярэ мяне стома… Страшэнная стома. Быў з намі ў камеры чалавек адзін. Пры мне яго пасадзілі. Усё хацеў саюз стварыць. У адным месцы ўдалося. Ды неўзабаве наляцелі малойчыкі з «Камітэта пільнасці». І ведаеш, што было? Тыя самыя людзі, якім ён хацеў памагчы, адштурхнулі яго. Не пажадалі знацца з ім. Баяліся паказацца разам з ім. «Ідзі ад нас, — сказалі. — З табой бяды не абярэшся». У турме ён моцна перажываў. А неяк раз кажа: «Не так ужо і кепска, калі гісторыю ведаць. Вазьмі французскую рэвалюцыю — усім, хто яе задумаў, галовы паадсякалі. І так заўсёды было, — кажа. — Зусім натуральна — як дождж з хмарнага неба. Але ж не дзеля забавы ўсё гэта робіш — іначай не можаш. Такая ўжо ў цябе натура. Вось Джордж Вашынгтон. Арганізаваў рэвалюцыю, а пасля ўся сволач на яго апалчылася. І з Лінкальнам тое самае — смерцю яму пагражалі. Натуральна, як дождж».

— Ніякавай забавы тут і блізка няма, — пагадзіўся Том.

— Ясна, няма. А яшчэ ён нам у турме гаварыў: «Ва ўсякім разе, ты стараешся як можаш. Галоўнае, кажа, каб кожны раз рабіць хоць адзін маленькі крок наперад; можа, калі крыху і адступіш, але ніколі не будзе поўнага вяртання назад. Гэта лёгка даказаць, кажа, і гэтым усё апраўдваецца. А значыць, дарэмна нічога не робіцца, хоць часам так можа здацца».

— Усё гаворыш, — сказаў Том. — Гаворыш, гаворыш… Вось вазьмі брата майго — Эла. Ён толькі і ведае, што за дзеўкамі ганяцца. Да астатняга яму справы няма. Дні праз два і тут падчэпіць якую. Цэлымі днямі ў яго толькі адно наўме, начамі можа гэтым займацца. Пляваць ён хацеў на нейкія там крокі — што наперад, што назад, што ўбок.

— Натуральна, — сказаў Кейсі. — Правільна. Ён робіць тое, што яму належыць. І ўсе мы так.

Чалавек, што сядзеў перад палаткай, адкінуў брызентавую полку.

— Нешта не падабаецца мне, каб на яго ліха, — сказаў ён.

Кейсі вызірнуў з палаткі.

— Што там у цябе?

— Ды сам не ведаю. Не па сабе мне. Раз-пораз насцярожваюся, як кошка.

— Дык што ж там такое?

— Сказаць не магу. Раптам здасца, быццам пачую нешта, а прыслухаюся — нічога.

— Проста пужлівы стаў, — сказаў сухенькі стары, падняўся на ногі і выйшаў. Праз момант ён усунуў галаву ў палатку: — Вялікая чорная хмара праплывае. Навальнічная. Вось ад чаго яму не па сабе — ад электрычнасці. — Ён знік у цемры. Астатнія двое ўсталі і выйшлі з палаткі.

Кейсі сказаў Тому:

— Усім ім не па сабе. Палісмены не перастаюць гразіцца дух з нас выбіць і выгнаць з іхняй акругі. А мяне важаком лічаць, бо я шмат гавару.

У палатку зноў зазірнуў маршчыністы твар:

— Патушы ліхтар, Кейсі. І выйдзі. Тут нешта нядобра.

Кейсі прыкруціў кнот. Агеньчык нырнуў у шчыліну, успыхнуў і патух. Прапаведнік навобмацак выйшаў з палаткі. Том — за ім.

— Што такое? — ціха запытаўся Кейсі.

— Не магу сказаць. Вось паслухай.

Безупыннае кваканне жаб злівалася з цішынёй. Сухі, рэзкі строкат цвыркуноў. Але на гэтым фоне чуліся і іншыя гукі — быццам крокі па дарозе, шэлест кустоў уздоўж рачулкі і пахрустванне пясчаных камякоў на яе беразе.

— Нешта нічога не разбяру. Падманліва. Гэта проста ад нерваў, — супакойваў людзей Кейсі. — У нас ва ўсіх нервы напружаныя. Не, нічога такога не чую. А ты, Том?

— А я чую, — адказаў Том. — Ага, чую… Па-мойму, нас акружаюць. Давайце лепш пойдзем адсюль.

Маршчыністы стары шапнуў:

— Пад мост… вунь туды. Шкада толькі палатку пакідаць.

— Пайшлі, — сказаў Кейсі.

Яны ціха пасунуліся па беразе рачулкі да моста. Перад імі паўстаў чорны пралёт — як пячора. Кейсі прыгнуўся і пайшоў пад арку, Том — следам. Ногі іх бязгучна ступілі ў ваду. Яны прайшлі футаў трыццаць, дыханне іх ціхім рэхам аддавалася пад скляпеннем. Яны выйшлі на другі бок і выпрасталіся.

Раптам крык:

— Вунь яны! — Два пучкі святла ад электрычных ліхтароў упалі на іх, уткнуліся ім у твары, асляпілі іх. — Стой, ні з месца! — Галасы ішлі з цемры. — Гэта ён! Лабасты вырадак. Ён самы.

Кейсі, як сляпы, глядзеў на святло. Ён цяжка дыхаў.