Гронкі гневу

Усе ўзялі свае порцыі. Елі моўчкі, прагна і дачыста выціралі хлебам падліўку з талерак. Дзеці панеслі свае талеркі ў кут пакоя, паставілі іх на падлогу і, апусціўшыся на калені, як звяркі, прыпалі да ежы. Том праглынуў апошні кавалак хлеба.

— Яшчэ ёсць, ма?

— Няма, — адказала маці. — Гэта ўсё. Вы зарабілі даляр, на даляр і было.

— Толькі ўсяго?

— У іх тут гандлююць з надбаўкай. Трэба будзе ў горад з'ездзіць, як надарыцца магчымасць.

— Я не пад'еў, — сказаў Том.

— Заўтра цэлы дзень будзеце працаваць. Я вас добра накармлю… вячэрай.

Эл выцер губы рукавом.

— Пайду пахаджу тут трохі, — сказаў ён.

— Пачакай, і я з табой. — Том пайшоў за Элам. У цемры ён блізка падышоў да брата. — Дык пойдзеш са мной?

— Не. Я ж сказаў — тут пахаджу.

— Як хочаш. — Том павярнуўся і не спяшаючыся пакрочыў па вулачцы. Дым ад комінаў над дамкамі слаўся нізка, ліхтары вымалёўвалі на зямлі светлыя плямы вокнаў і дзвярных праёмаў. На прыступках ганкаў сядзелі людзі і пазіралі ў цемру. Том бачыў, як яны паварочвалі галовы, праводзячы яго позіркам. Ад апошняга доміка дарога пайшла па скошанай сенажаці, на якой у зорным святле чарнелі копы сена. Тонкі сярпок месяца нізка вісеў на заходнім небасхіле, а над галавой доўгім светлым воблакам цягнуўся Млечны Шлях. Ногі Тома мякка ступалі па пыльнай дарозе — цёмнай стужцы на жоўтай пакошы. Том засунуў рукі ў кішэні і пайшоў да ўязных варот. Уздоўж дарогі цягнуўся насып. Чутно было, як шапоча вада сярод травы ў арашальнай канаве. Том падняўся на насып, глянуў на цёмную ваду і ўбачыў у ёй расцягнутыя адлюстраванні зорак. А там, наперадзе, пралягала галоўная шаша штата. Яе выдавала мільгаценне аўтамабільных агнёў. Том пайшоў далей. Пры святле зорак відны былі высокія драцяныя вароты.

Збоку ад дарогі варухнулася нечая цёмная постаць. Пачуўся воклік:

— Стой! Хто ідзе?

Том замёр на месцы.

— А ты хто?

З зямлі падняўся чалавек і падышоў да Тома. У яго ў руцэ Том убачыў рэвальвер. Святло кішэннага, ліхтарыка ўдарыла яму ў твар.

— Куды гэта ты выправіўся?

— А так, пагуляць выйшаў. А што, забаронена?

— Гуляй дзе-небудзь далей адсюль.

Том запытаўся:

— Што, з лагера выходзіць нельга?

— Гэтай ноччу нельга. Ну, пойдзеш назад сам ці мне свістком падмогу паклікаць? Цябе сілай назад адвядуць.

— Чорт з ім, мне ўсё роўна. Нельга дык нельга, мне што. Ну, назад пайду.

Цёмная постаць адступіла. Ліхтарык пагас.

— Пра вас жа клапоцімся, разумееш? А то схопяць гэтыя вар'яты пікетчыкі.

— Якія пікетчыкі?

— Ну, гэтыя, халера на іх… чырвоныя.

— А-а… Я нічога пра іх не чуў.

— Ты ж бачыў іх, як сюды ехаў.

— Ну, бачыў нейкіх людзей, але там столькі было палісменаў, што не разабраў, хто дзе. Я падумаў — аварыя.

— Ну, давай, тупай назад.

— Што ж, назад дык назад. — Том павярнуўся і пайшоў. Ён няспешна прайшоў па дарозе ярдаў сто, потым спыніўся і прыслухаўся. Каля арашальнай канавы дзяўкаў янот, недзе далёка зласліва гыркаў на прывязі сабака. Том сеў на абочыне. Ён чуў ціхі клёкат начной птушкі-драпежніка і шолах сцяблінак ад падкрадлівых рухаў звяркоў у атаве. Ён абвёў позіркам няроўную лінію бачнага гарызонту перад сабой і ззаду — і там і тут цёмныя гарбы стажкоў, на іх фоне яго не ўбачаць. Ён падняўся з зямлі і асцярожна збочыў з дарогі направа, на скошаны луг, нахіліўшыся амаль упоравень са стажкамі. Том ішоў паволі, час ад часу спыняўся і прыслухоўваўся. Нарэшце дайшоў да агароджы — пяць радоў туга нацягнутага калючага дроту. Лёгшы на спіну, ён прасунуў галаву пад ніжні рад, крыху падняў дрот рукой і, адпіхваючыся нагамі, пралез на другі бок.

Том хацеў ужо ўстаць, але на краі шашы паказаліся людзі. Ён пачакаў, пакуль яны пройдуць далёка наперад, падняўся і пайшоў у тым самым кірунку. Ён уважліва прыглядаўся, ці няма дзе палатак. Па шашы зрэдку прабягалі машыны. Дайшоўшы да бетоннага мастка над рачулкай, што праразала луг, Том зазірнуў цераз парапет уніз. На дне глыбокага яра віднелася палатка, у якой гарэў ліхтар. З хвіліну ён узіраўся ў яе, убачыў чалавечыя цені на брызенце. Тады пералез цераз нейкую агароджу і пачаў спускацца ў яр, прадзіраючыся праз хмызняк і нізкае вербалоззе. Унізе, каля рэчкі, выйшаў на сцяжынку. Перад палаткай на скрыні сядзеў чалавек.

— Добры вечар, — павітаўся Том.

— А ты хто такі?

— Я… ну… так проста… міма ішоў.

— Каго-небудзь тут ведаеш?

— Не. Кажу ж, міма ішоў.

З палаткі высунулася нечая галава.

— Што там у цябе? — пачуўся голас.

— Кейсі! — усклікнуў Том. — Кейсі! Як ты тут апынуўся?

— А госпадзі! Ды гэта ж Том Джоўд! Ідзі сюды, Томі. Уваходзь.

— Ты яго ведаеш? — здзівіўся чалавек, што сядзеў на скрыні.

— Ці ведаю я яго? Пытанне! Колькі гадоў ужо знаемся. Мы з ім сюды, на Захад, разам прыехалі. Заходзь жа, Том. — Кейсі схапіў Тома за локаць і ўцягнуў у палатку.

У ёй вакол ліхтара сядзелі на зямлі чатыры чалавекі. Яны недаверліва паглядзелі на Тома. Адзін з іх, смуглы, суровы з выгляду мужчына, падаў яму руку.

— Вельмі рады, — сказаў ён. — Я чуў, як цёпла цябе Кейсі сустрэў. Дык гэта той хлопец, пра якога ты нам, Кейсі, гаварыў?

— Ён самы. Ах ты, госпадзі! Дзе ж усе твае? Што ты тут робіш?