Імя грушы

Monsiur Leroux пасяліў сваю жонку Marguerite ў Ліможы. А сам матляўся па справах службы. Матыльда (тады яе звалі Jeanne) нарадзілася ў самым канцы ХVIII стагоддзя. Бацька імкнуўся даць дзяўчынцы добрую адукацыю. Ужо ў чатыры годзікі яна пачала чытаць, зналася ў лічбах і вучыла напамяць песенькі. Але на яе шостае лета мама пры цяжкіх родах пакінула гэты тленны свет. Бацька быў забіты не толькі горам, але і шведскай куляй пад Ульмам, дзе Напалеон перамог. Jeanne засталася зусім адна, а крэўнікі Leroux, якія дамагліся правоў на спадчыну ў Ліможы, выправілі яе ў швейцарскі пансіён. Там на яе, не па гадах спелую, палажыў вока польскі афіцэр (дакланей, афіцэр-паляк) і ў лепшых традыцыях даўняй шляхецкай дэмакратыі ўчыніў першы і апошні zajazd у Гельвецыі, скраўшы Jeanne з пансіёну. Скраў не для хвілёвае ўцехі, а для жанімства. Дык неўвамнозе mademoiselle Jeanne Leroux ператварылася ў pani Joannu Spychalsku. Як толькі Напалеон увайшоў у Вільню, муж Тадэвуш перавёз туды сваю маладую жонку, бо быў перакананы, што Расея больш на нашы землі не вернецца. У Вільні ягоныя продкі колісь мелі дом, каторы давялося выслабаняць ад прыхадняў. Пан вельмі хацеў сына, але Joanna ніяк не магла панесці. Тады ён суцяшаў сваю «францужанку», абяцаючы схапіць тую шчаслівую птушку апасля. «Апасля» не наступіла. Дакладней наступіла не такім. Пан Тадэвуш застаўся на Барадзінскім полі. Маладзенькая ўдава, асцерагаючыся за сваё жыццё, вырашыла пакінуць з мужавымі грашыма Беларусь і адправілася ў родную старонку сваёй матулі – у Маларосію (цяпер усё часцей гэны край гукаюць Украйнай). У Кіеве яна дбала аб паглыбленні сваёй адукацыі. Мясцовыя ж мужчыны падбалі пра тое, каб спадарыня не засталася адзінотніцаю. Прыехаўшы туды ў 1812 годзе пад імем Матыльда Шатырнік, да 1831-га яна паспела пабываць спадарыняй Віннічэнка, спадарыняй Розэнблат, спадарыняй Даўгапаравай, спадарыняй Ямко-Кісліцкай. Прозвішчы змяняліся, змянялася ў лепшы бок і яе financial situation. У 1818 годзе яна паспрабавала нарадзіць, але адбыўся нейкі казус, які спавадаваў страту плода. Адале, ці мужчыны былі не зусім здаровыя, ці то яна пасля avortement займела жаночую немач, дзетак так і не з’явілася. Пабраўшыся пасля вайны 1831-га з купцом Іванам Хрысціянавічам Шрэйдарам, яна перабралася ў Менск. Акурат у Менску Матыльда пазнаёмілася з Аляксандрам Аляксандравым (бацькам майго нарачэнага), і пасля колькіх вельмі шчыльных сустрэчаў з ім зацяжарыла. Стары Шрэйдар быў нечувана рады, бо ж думаў, што чакаецца з’яўленне на свет роднага дзіцёнка, для якога ўжо стаў пісаць тэстамент. Але на восьмым месяцы жончынай цяжарнасці купец нечакана сканаў. Матыльда нарадзіла двойню хлапцоў, і ейны каханак, хоць і быў чалавек жанаты, запатрабаваў аднаго дзіцёнка сабе. Яшчэ не агоўтаўшыся ад post-natal shock, тая падпісала ўсе належныя для гэтага паперы. Хто ж тады мог ведаць, што другое дзіцё – брацік Паўла – будзе адставаць ў душэўным развіцці! На выгляд быў ён зусім здаровенькім, прынамсі навочных pathologies не выяўлялася. Праз колькі год выявіліся. І малы мусіў быць заўжды пры маці ці з найманай нянькаю. Якраз тады Матыльда Шрэйдар адкрыла свой жаночы пансіён, цяжка мірачыся з сынавай маўклівасцю – маўклівасцю, якая не заўсёды, аднак жа выбухала жахлівымі прыпадкамі слёз і крыкотаў.

– І што цяпер? – нецярпліва спыталася я, разумеючы ўрэшце многае ў ранейшых паводзінах майго нарачэнага.

– Не ведаю, – адказаў той. – Няўжо мама яго выпускае для ўсіх гэтых зладзействаў?

– Вы мне, Паўле, скажыце, – умяшалася Ірэна, – што за маскарад ён учыніў, чакаючы да сябе пансіянарку?

– Што вы маеце на ўвазе?

Турэцкую шапачку, – сказала яна і наўмысля зрабіла вялікія вочы.

Павел пачырванеў, як ліцьвін пад бацвіннем, а потым няголасна вымавіў:

– Не зусім маскарад.

– То бок?

Ён вельмі трудліва дыхаў, пазіраў то на Ірэну, то на мяне і ўрэшце наважыўся:

– Гістарычна па бацькавай лініі мы магаметане.

Пачуўшы гэта, я ўсё ж пачала губляць развагу. У маёй галаве замільгацелі размаітыя карцінкі і словы: Татарскі канец, мячэт, Бабай, пятніца, «Мы ў Азіі», бараніна па-татарску, Каран у французскім перакладзе Альбіна дэ Бібэрштэйна-Казімірскага…

Знепрытомнела.

А калі ачуняла, то адразу ў лоб спытала:

– Што значыць «гістарычна»?

– Гэта значыць, што ўсе нашчадкі нашага далёкага продка Іскандэра даўно разбрыліся па розных хрысціянскіх канфесіях, а памяць пра іслам захоўваецца як фамільнае паданне.

– Што ж ты, мой мілы, нічога мне такога не казаў?

– Мы самі таго не афішуем. Ну быў там нехта з прародзічаў магаметанскае веры, і што з таго?

– Дык вы б маглі ўнікнуць удзелу ў ганебным разборы шляхты, – заўважыла Ірэна.

– Але, што зробіш, калі той продак сам здрадзіў сваёй веры, падаўшыся ў праваслаўе, калі супляменнікі ціха-спакойна захоўвалі яе, веру, тут у Вялікім княстве Літоўскім? Гэта наканава…

– Стойце, стойце, – перабіла зноўку Галавацкая, – дык вы цвердзіце, што абсалютова не разбіраецеся ў ісламе?

Павел запнуўся, чародным разам пачырванеў і прызнаўся:

– Троху.

– Як троху? – занервавана пацікавілася я.