Імя грушы

Падпольная мянушка Істрабіцель гаварыла пра істу ягонага задання, а дакладней цэлага бестэрміновага ланцугу заданняў. Барыс Макаравіч спецыялізаваўся на вынішчэнні тых, хто супрацоўнічаў з немцамі. “Штаб” даваў яму поўны карт-бланш у дзеяннях, але найважнейшаю умоваю было патрабаванне прастрэліць сабе галаву ці ў іншы спосаб паквітацца з жыццём пры рэальнай пагрозе трапіць у палон. Мабыць з гэтай прычыны Істрабіцель дзеіў вельмі асцярожна і рафінавана. Стараўся па мажлівасці мець не абы-якое алібі, быць непрыкметным (пераапранаўся), забіваць ціха, бяззбройна. “Штаб” сам вызначаў квоту смяротнікаў. Ніякіх сувязных не прадугледжвалася. Аляксючыц мусіў уважліва сачыць за тутэйшай газетай (фашысцкім лістком!) “Нюськавіцкі ходаньнік” і шукаць матэрыялы за подпісам Зося Шчодрая. Зазвычай то былі вершы. Менавіта ў іх і зашыфроўваліся чарговыя імёны і прозвішчы, асуджаных на смерць гітлераўскіх халуёў. Ключом жа для дэшыфравання заўсёды быў адзін і той жа верш Максіма Багдановіча на старонцы 62 ў першым выданні зборніка “Вянок”. За паўгадзінкі Істрабіцель дабіраўся да праўды. А цягам бліжэйшага тыдня хоцькі-няхоцькі выконваў пастаўленую задачу. Прамаруда ўважалася “Штабам” за здраду і падлягала найсуворшаму пакаранню.

У чародным нумары “Нюськавіцкага ходаньніка”, акром ілжывых паведамленняў аб “станаўкіх пасьпехах” нямецкіх войскаў на Волзе, артыкулаў пра беларускае школьніцтва, неабходнасць адпраўкі моладзі “на стажыраваньне ў самое сэрца Нямеччыны” ды іншага ідэалагічнага і прапагандысцкага хлуду, Барыс Макаравіч так і не здолеў знайсці ўмоўленага подпісу. Новая аперацыя адтэрміноўвалася. Істрабіцель адклаў газету і задуменна асеў на канапу. Сэрца няўцямна шчымела. Узнікалае пры тым пачуццё вельмі нагадвала злючную няпэўнасць, з каторай у сярэдзіне 30-х даводзілася штовечар паспрабаваць заснуць.

У вакно ціхутка пастукалі. Аляксючыц наструніўся – пісталет быў прыхаваны ў трысцене пад маснічынай. Але на палёгку за вакном мільгатнула постаць Надзейкі Шуло. Настаўнік упусціў яе ў хату і ветліва папытаўся на прычыну раптоўных адгостак. Тая загадкава маўчала, з-пад лоба пазіраючы на Барыса Макаравіча. Плечы яе дрыжэлі, рукі ўлегцы калаціліся.

– Дык што такое? – паспрабаваў яшчэ разок высветліць ён.

– Мяне ніхто не бачыў, – неўпрыцям прамовіла вучаніца, цярэбячы ў руках хустку. – Я прыйшла, каб вы… Каб мы… Гэта самае…

“Маладыя гады. Маладыя жаданні”, – радкамі з Багдановічава верша падумаў Барыс, здагадваючыся пра мэту, з якой завітала дзяўчына.

Надзейка пахла мятай. І рамонкамі. І зверабоем. Галава магла пайсці кругам.

– Паслухай, – стараючыся быць упэўненым, мовіў Аляксючыц. – Мы жывём у вельмі складаны і змрочны час. Над кожным з нас вісіць дамколаў меч, і ўсякі наступны міг можа быць апошнім без увагі на тое, кім ты ў гэты момант ёсць. Калі ласка, не рабі неабдуманных учынкаў, якія могуць толькі ўскладніць становішча і абрынуць цяжкія лёзы.

– Але ж… – дзяўчына набралася смеласці. – Я ўсё сто разоў абдумала. Мы зробім…

– Спыніся, – не рэзка, але настойліва абарваў яе мужчына. – Калі шчаняткі гуляюцца з дарослымі сабакамі і кусаюць іх, тыя ніколі не адказваюць ім сваім дарослым кусаннем.

Госця зірнула на яго здзіўленымі вачыма, поўнымі слёз, за якімі паступова прыходзіла разуменне сэнсу пачутага. Барыс па-бацькоўску прыгарнуў яе да сябе і сказаў: “Хутка каменданцкая гадзіна. Я правяду цябе да павароту”. Надзейка цяжка ўздыхнула і згодліва кіўнула галавой.

На раніцу спадар настаўнік паспрабаваў асэнсаваць начное здарэнне. Ноч увачавідкі выдалася незвычайнай. Тое, як ён адрэагаваў на нечаканы візіт, пытанняў не выклікала. Даймала няпэўнасць. Барыс Макаравіч задуменна трымаў у руцэ конаўку з гарачым мятавым узварам. З кожным глытком у нутрыне ўзрастала трывога. Трывога нез’ясніма колкая і пранізлівая. А раптам дзяўчыну нехта наўмысна падаслаў? Раптам спрабуюць выкарыстаць як несвядомую прыладу ўздзеяння на яго? Аляксючыцу не хацелася правалу. Машынальна ён пацёр правую скронь. У галаве жудасна зазвінела. Успомнілася першая гадавіна сталінскае канстытуцыі.