Імя грушы

Яна не стаяла, як слуп. Суправаджала чытанне завучаных радкоў жывой мімікай і красамоўным жэстыкуляваннем. Усё з надрывам. Усё з імпэтам. Збоку здавалася, што Надзейка на самай гары ўзрушэння і што ў тую хвілю яе немагчыма было запыніць. “Агонь-дзеўка,” – ужо ў каторы раз уражана памысліў Барыс Макаравіч, назіраючы за выступам сваёй найлепшай вучаніцы.

Урок доўжыўся далей, і настаўнік па-майстэрску зводзіў у адно навучальныя, выхаваўчыя і развіццёвыя мэты. Не забываўся ён і на моманты ідэалагічныя. “І сягоння, калі магутнае нямецкае войска пад павадырствам вялікага Адольфа Гітлера аслабаніла Беларусь ад юда-бальшавіцкага паняволення, перад намі расчыніліся новыя далягляды ў працы і барацьбе,” – акурат перад самым званком падвёў ён пад урокам рысу ды адпусціў дзятву на перапынак.

Госці, а апрача дырэктара гэта быў сам акруговы камісар з загадчыкам школьнага аддзела, засталіся ўсцешанымі. Акруговы камісар, не зважаючы на падкрэсленую стродкасць, дазволіў сабе ўсміхнуцца. Па-беларуску, хоць і з пятае на дзясятае, ён разумеў, бо добра абазнаўся ў мове славацкай, тры гады меўшы аналагічную па функцыях пасаду ў “самастойнай” Славаччыне. Яму дапраўды было прыемна, што сярод тубыльцаў ёсць такія экземпляры, як гэны настаўнік. Шчырасці Барыса Макаравіча замераць было немажліва, але ж ён, прынамсі, агучваў належныя пастулаты ды не зрываў са сцяны партрэт фюрэра, як гэта неаднакроць здаралася ў іншых кутках Беларусі. Таму камісар даваў настаўніку адно дадатныя характарыстыкі, што сунімалі страх, каторы ад’ядаю душы сядзеў у Барысавых скамянелых начальніках. Сам Барыс Аляксючыц страху за сабой не прыкмячаў і ад урока чакаў толькі гэткіх выкшталцоных вынікаў, бо па-іншаму, як лічыў, і быць не магло. Празь якіх пятнаццаць хвілін гутарка ў класе закончылася ўсеагульным “Heil Hitler!”. Настаўнік найвыразна вымавіў гэтыя два словы і зграбна ўскінуў руку ў гару. І толькі тады, калі госці сышлі, ён сеў за стол, цяжка ўздыхнуў і, цярэбячы далонню лоб, зусім ціхенька прашаптпаў: “Сукі я*аныя”. Фраза прагучала настолькі ціха, што сяму-таму звонку падалася б абыклай тарабаршчынай, каторай настаўнік да і пасля ўрока размінаў вусны. Толькі суворая міна Гітлера на партрэце нібыта выказвала моманты занепакоенасці і неўразумення. Насамрэч нават так ціха Барыс Макаравіч не меў права выслаўляцца, бо кожнае неасцярожна народжанае слаўцо патэнцыйна цягнула да правалу. Становішча і так было не дужа трывалым, не зважаючы на дачэсныя пахвальбы адміністрацыі.

З новым званком класа напоўнілася дзецьмі. Настаўнік ізноў ледзь прыкметна, але бясслоўна, уздыхнуў і пачаў наступны па раскладзе ўрок. Вывучалі Максіма Багдановіча. Сам Аляксючыц любіў гэтую тэму і самазабыццёва перарываў сваё апавяданне цытаваннем урыўкаў, а то і цэлых вершаў, не зазіраючы ў паабтрапаны зборнік трыццацігадовае даўніны. Ды як заўсёды мала было сказаць пра беларускі патрыятызм паэта. Трэба было паказаць у ягонай паэзіі нямецкія матывы, уплывы вялікіх нямецкіх Dichter’аў, адным словам – усё, што лучыць Багдановіча з Нямеччынай. І хоць завіхаўся ў гэтай частцы ўрока, як поп у талацэ, але ж ніхто не змог бы сказаць, што ён ігнаруе інтарэсы Reich’а ў культурным выхаванні беларусаў. Цудоўна ведаў, чыіх дзетак вучыў і хто з іх усё чыста даносіў бацькам пра зместавае напаўненне ўрокаў. Старосты, паліцыянты, гандляры… Тыя, што супрацоўнічаюць.

Звонку ўсё выглядала на тое, што і спадар Аляксючыц таксама з тых, хто супрацоўнічае. Прынамсі вакольныя верылі ў гэта. Нездарма невядомыя зламыснікі аднойчы ўначы пакінулі на варотах яго дома надпіс “Фашыстоўскі лёкай”. Добра, што лясныя госці, баючыся прысутнасці ў мястэчку ладнага кантынгента войск SS, не прыходзілі сюдых. Барыс Макаравіч не здолеў бы апраўдацца, бо пра яго заданне ўкурсаваныя былі тры-чатыры чалавекі. Спадар настаўнік быў удзельнікам камуністычнага падполля.