Jahongir

— Ilgari qayerda yashaganim va umuman, butun o‘tmishim o‘zim uchun ham jumboq. Ishonmaysizmi? Ana, o‘rToqlarimdan so‘rang. Moskvaga kelgunimga qadar nima bo‘lganini mutlaqo eslayolmayman, bu holdan dastlabki kunlari qattiq iztirob chekib yurdim. Professorlarga maslahat so‘rab murojaat qilgan edim, ular shizofreniyaga o‘xshagan allaqanday bir murakkab ruhiy kasallik topishdi. Bu dard bilan ogrigan kishi o‘zining kimligini ham, o‘tmishini ham unutar ekan. O‘rtoq Kachinskiy o‘z metodi asosida davolashni taklif qilgan edi, bu kishiga naqadar ishonishim va beqiyos hurmatimga qaramay, men ko‘nmadim. Bu davo xuddi gipnozga o‘xshaydi, gipnozni esa o‘lguday yomon ko‘raman.

Elza Kachinskiyga qaradi. U boshi bilan tasdiq ishorasini qilib, dedi:

— Men Shternga o‘z xizmatimni taklif qilgan edim. Bu kishi rad etdi. Rozilik bo‘lmagach, albatta, men ham tajriba o‘tkazmadim.

— Moskvaga kelganimdan keyin «Dinamo» zavodiga ishchi bo‘lib kirdim, — deb davom etdi Shtirner. — Keyin hayvonot bog‘iga o‘tdim — men jonivorlarni juda yaxshi ko‘raman — o‘sha yerda mudir Dugov bilan tanishdim, bu kishi katta iltifot ko‘rsatib, tez orada meni o‘zlariga yordamchi qilib oldilar.

— Siz shunga arzir edingiz, azizim, — deb luqma tashladi Dugov.

— Dugov orqali «Fikr uzatuvchi apparat» bilan tanishdim. Kachinskiyni biz hazillashib shunday deymiz. O‘zim haqimda bundan ortiq hech narsa bilmayman.

— Fikrni uzoq masofaga uzatish shunaqa keng yo‘lga qo‘yilganmi sizlarda? — deb so‘radi Emma.

— Ha, ha! — dedi Dugov. — Ajoyib narsa. Fikrni uzoq masofaga uzatish haqiqatan ham keng qo‘llanilyapti. Bir necha o‘n yildan keyin dunyo tanib bo‘lmas darajada o‘zgarib ketadi.

— Hozir erishilganining o‘zi ham hazil gap emas, — dedi Shtirner. — Nahotki gazetalarda o‘qimagan bo‘lsangiz?

— Biz gazeta olmaymiz.

Shtirner Elzaga qaradi-yu, bir nimalarni eslaganday o‘y surib qoldi.

— Qizyq, — dedi u keyin. — Men sizni qachonlardir, qayerdadir ko‘rgandayman. Ehtimol, yo‘l-po‘lda tasodifan uchrashgandirmiz?…

— Ehtimol, — deb javob berdi Elza bir oz o‘ng‘aysizlanib. — Shunaqa qilib, fikrni uzoq masofaga uzatish mo‘’jizalar yaratadi deng?

— E, nimasini aytasiz! Biz afsona va xomxayollarni haqiqatga aylantirdik. — Kachinskiy birdan to‘lqinlanib gapga tushib ketdi: — Agar yo‘lingiz tushib Moskvaga borib qolgudek bo‘lsangiz, uni tanimaysiz. Sizni lol qoldiradigan birinchi narsa shuki, Moskva ulkan sukunat shahriga aylangan. Bevosita fikr almashishni o‘rganganimizdan buyon bir-birimiz bilan deyarli gaplashmaymiz. Gaplashishning eski usuli bizga endi juda sekin va noqulay bo‘lib tuyuladi! Balki borib-borib gaplashishni butunlay unutib yuborarmiz. Hademay pochtani ham, telegrafni ham va hatto radioni ham arxivga topshirsak kerak. Biz uzoqdan turib bir-birimiz bilan gaplashishni ham o‘rganib oldik. Agar xohlasangiz, hozir Moskvadagi o‘rtog‘im bilan fikr olishishim mumkin.

Kachinskiy jim bo‘lib qoldi, ko‘zlarini xiyol yumib, chakkasiga qandaydir bir qutichani qo‘ygancha diqqatini bir joyga to‘pladi. Elza bilan Emma uning yuzidagi o‘zgarishlarni qiziqib kuzatib turdilar. Saldan keyin Kachinskiy ko‘zlarini ochib, jilmaydi.

— Do‘stim sog‘-salomat ekan, lekin ishi juda ko‘pmish, majlisda o‘tiribdi. Moskvada qor yog‘ayotgan emish. Ivin hammamizga salom aytdi. Xotiniga to‘ti olib borishimizni iltimos qildi.

Emmaning og‘zi ochilib qoldi.

— Qanaqa qilib gaplashdingiz? — deb so‘radi u, — fikrlar aralashib ketmaydimi?

— Shunaqa bo‘lishi ham mumkin, lekin radiodagichalik emas. Bizning «radiostansiya» miz eskisiga qaraganda ancha aniq ishlaydi; biz suhbatdoshimiz «priyomnigi» qaysi to‘lqinda turganini hammavaqt bilamiz va shunga qarab, tez aloqa bog‘laymiz.

— Qani o‘sha radiostansiyangiz? — deb so‘radi Elza.

— Mana! — dedi Kachinskiy peshonasini ko‘rsatib. — Miyamiz — bizning radiostansiyamiz. Bizda haqiqiy kuchaytirgich mashinalar ham bor, lekin ulardan ommaviy ta’sir o‘tkazish lozim bo‘lib qolgandagina foydalanamiz. Masalan, yangiliklarni xabar qilish, leksiya, konsert paytlarida. Odamlar esa bir-birlari bilan muomala qilish uchun cho‘ntaklarida kichkina kuchaytirgich olib yurishadi. Mana! — Kachinskiy hozirgina o‘zi chakkasiga tutib turgan qutichani ko‘rsatdi. — Yaqin masofaga hozir kuchaytirgichning ham zarurati yo‘q. — Hademay sun’iy kuchaytirgichlardan butunlay voz kechamiz. Mashq qilish orqali tabiiy «radiostansiya» miz quvvatini oshira boramiz.

— Xuddi radiodagiga o‘xshab, qonsert ham eshittira olasizlarmi?

— Radiodagidan ko‘ra ham soz bo‘ladi. Biz eng yaxshi kompozitorlarimizdan istagan kuyimizni xayolan ijro etishni iltimos qilamiz. Xayolning erkin parvoziga quloq tutish naqadar gashtli! Yeki bo‘lmasa, bizda sevib o‘ynaladigan shaxmatni olib ko‘raylik. Yuz minglab odamlar grossmeysterlarning o‘yinini xayolan tomosha qilishaveradi. Ayniqsa bu o‘yinni «ochiq» o‘ynash maroqli. Shaxmatchilar donalarni surishni o‘ylash jarayoiini xayolan tarqataveradilar. E-e, hammasini aytib ado qilib bo‘lmaydi.

— Borib o‘z ko‘zingiz bilan ko‘rganingiz ma’qul, — dedi Shtirner Elzaning o‘ziga qarab turganini sezib.