Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

— 4268! Պեչկինում մի շոգեկառք այս համարն ուներ։ Այդ շոգեկառքը կանգնած էր տասնվեցերորդ գծի վրա։ Ուզում էին նորոգելու տանել Լիսայի դեպոն, բայց դա այնքան էլ հեշտ չէր, պարոն ֆելդֆեբել, որովհետև ավագ մեքենավարը, որին հանձնարարել էին շոգեկառքը քշել այնտեղ, թվերը շատ վատ էր հիշում։ Այն Ժամանակ ուղեմասի պետը նրան կանչեց իր գրասենյակը և ասաց. «Տասնվեցերորդ գծի վրա կանգնած է համար 4268 շոգեկառքը։ Ես գիտեմ, որ դուք թվերը վատ եք հիշում, իսկ եթե այդ համարը թղթի վրա գրեմ ու տամ ձեզ, ապա, մեկ է, այդ թուղթն էլ պիտի կորցնեք։ Եթե դուք թվերն այդքան վատ եք հիշում, ապա ուշադիր լսեցեք ինչ որ կասեմ։ Ես հիմա ձեզ կապացուցեմ, որ շատ հեշտ կարելի է մտքում պահել ամեն մի թիվ։ Ուրեմն, լսեցեք։ Այն շոգեկառքի համարը, որ պետք է տանել Լաբի Լիսայի դեպոն, 4268 է։ Առաջին թվանշանն է, 4, երկրորդը՝ 2։ Հիմա արդեն դուք հիշում եք 42֊ը, այսինքն երկու անգամ երկու կանի 4. դա առաջին թվանշանն է, որը երկուսի բաժանած՝ հավասար է երկուսի, և իրար կողքի ստացվում է 4 և 2։ Հիմա չվախենաք։ Ինչքա՞ն կանի երկու անգամ չորսը։ Ութ, ճի՞շտ է։ Ուրեմն, հիշեցեք, որ 4268 համարի ութնոցն ըստ հերթականության կլինի վերջին թվանաշանը։ Այն բանից հետո, երբ դուք ձեր միտը պահեցիք, որ առաջին թվանշանն է 4, երկրորդը՝ 2, չորորդը՝ 8, հարկավոր է մի կերպ հիշել այն վեցնոցը, որ գտնվում է 8-ից առաջ, իսկ դա շատ հեշտ է անել։ Առաջին թվանշանն է 4, երկրորդը՝ 2, իսկ չորսին գումարած երկու հավասար է վեցի։ Հիմա դուք արդեն հաստատ գիտեք, որ վերջից հաշված երկրորդ թվանշանը կլինի 6։ Եվ դրանից հետո թվանշանների այդ հերթականությունը այլևս երբեք չեք մոռանա։ Ձեր հիշողության մեջ ամրապնդվեց 4268 համարը։ Բայց դուք այդ բանին կարող եք հասնել ավելի հեշտ ձևով»։

Ֆելդֆեբելը դադարեց ծխեր աչքերը չռեց Շվեյկի վրա և միայն թոնթորաց.

— Kappe ab!^[80]

Շվեյկը միանգամայն լրջորեն շարունակեց.

— Եվ նա սկսեց բացատրել շոգեկառքի 4268 համարն ավելի հեշտ մտաբերելու հնարը։ «Ութից հանած երկու կլինի վեց։ Հիմա դուք արդեն գիտեք 68֊ը, իսկ վեցից հանած երկու կլինի չորս, հիմա էլ դիտեք 4֊ը և 68֊ը, և եթե այստեղ դնեք այդ 2֊ը, ապա այդ բոլորը կանի 4 — 2 — 6 ― 8։ Այնքան էլ դժվար չէ այդ բանն անել նաև այլ կերպ, բազմապատկման և բաժանման միջոցով։ Մենք կհանգենք միևնույն արդյունքին։ Մտներդ պահեցեք,— ասաց ուղեմասի պետը,— որ երկու անգամ քառասուներկուսը հավասար է ութսունչորսի։ Տարին ունի տասներկու ամիս։ Հիմա ութսունչորսից հանեցեք տասներկու՝ կմնա յոթանասուներկու, հանեցեք այդ թվից դարձյալ տասներկու ամիս՝ կմնա վաթսուն։ Եվ այդպես, մենք ունենք մի որոշակի վեցնոց։ Իսկ զրոն ջնջում ենք։ Հիմա մենք արդեն ունենք 42 — 68 — 4։ Ջնջում ենք զրոն, ջնջում ենք նաև հետևի չորսը, և, ահա, հեշտությամբ նորից ստանում 4268, այսինքն այն շոգեկառքի համարը, որ պետք է ուղարկել Լիսայի դեպոն։ Բաժանման միջոցով էլ, ինչպես արդեն ասացի, դա շատ հեշտ է։ Հաշվում ենք կոիֆիցենտը ըստ մաքսային տարիֆի․․․»։ Դուք ձեզ վա՞տ եք զգում, պարոն ֆելդֆեբել։ Եթե կուզեք, կսկսեմ կատարել, օրինակ, «General de charge! Fertig! Hoch an! Feuer!»^[81] Գրո՛ղը տանի, պարոն կապիտանը մեզ չպետք է ուղարկեր արևի տակ պարապելու։ Վազեմ պատգարակ բերեմ։

Եկավ բժիշկը և հավաստեց, թե առկա է կա՛մ արևահարություն, կա՛մ ուղեղի թաղանթի սուր բորբոքում։

Երբ ֆելդֆեբելը ուշքի եկավ, նրա կողքին կանգնած էր Շվեյկը և ասում էր.

— Հա՛, խոսքս կիսատ մնաց… Դուք կարծում եք, պարոն ֆելդֆեբել, մեքենավարը միտը պահե՞ց։ Թվերն իրար խառնեց և բոլորը բազմապատկեց երեքով, քանի որ միտն էր ընկել սուրբ երրորդությունը։ Շոգեկառքն, իհարկե, նա չգտավ։ Եվ այդպես էլ այդ շոգեկառքը մինչև հիմա կանգնած է տասնվեցերորդ գծի վրա։

Ֆելդֆեբելը նորից աչքերը փակեց։

Վերադառնալով իր վագոնը, Շվեյկն իրեն ուղղված այն հարցին, թե այդքան ժամանակ որտեղ էր, պատասխանեց. «Ով ուրիշին սովորեցնում է «վազքով մարշ», նա ինքը հարյուր անգամ կատարում է «ուսի՛դ» հրամանարկը։

Վագոնի մի անկյունում վախից դողում էր Բալոունը, որն այն ժամանակ, երբ հավի մի մասն արդեն եփվել էր, լափել էր Շվեյկի բաժնի կեսը։

Մեկնումից քիչ առաջ էշելոնին հասավ մի զինվորական խառն գնացք, որ կազմված էր տարբեր զորամասերից։ Դրանք ուշացած կամ հոսպիտալներից դուրս եկած և իրենց զորամասերը փնտրող զինվորներ էին, ինչպես նաև գործուղումներից վերադարձող կամ կալանքից ազատված ամեն տեսակ կասկածելի անձնավորություններ։

Այդ գնացքից ցած իջավ Մարեկը, որ դատվել էր որպես խռովարար, քանի որ մի ժամանակ չէր ցանկացել ոտացճանապարհները մաքրել։ Սակայն դիվիզիական դատարանը նրան ազատել էր։ Նրա գործի հետաքննությունը կարճվել էր, այդ իսկ պատճառով հոժարական Մարեկը հայտնվեց շտաբի վագոնում՝ գումարտակի հրամանատարին ներկայանալու։ Հոժարականը մինչև հիմա ոչ մի զորամասի կցված չէր, որովհետև նրան շարունակ բանտից բանտ էին տեղափոխել։

Երբ կապիտան Սագները հոժարականին տեսավ և նրանից ընդունեց «Politisch verdächtig! Vorsicht»!^[82] գաղտնի նշումը կրող թղթերը, մեծ բավականություն չզգաց։ Բարեբախտաբար, նա հիշեց «ոտացճանապարհների գեներալին», որն այնքան զվարճալի կերպով հանձնարարել էր գումարտակի անձնակազմը համալրել մի պատմաբանով։