Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

Բայց եթե «ծերուկը» իզուր տեղը բծախնդրություն էր անում զինվորների և ենթասպաների նկատմամբ, գիշերային վարժություններ ու նմանօրինակ բաներ սարքում, ապա նա սոսկական «ծերուկից» դառնում էր «անպիտան ծերուկ» կամ «նողկալի ծերուկ»։

Անպիտանության, բծախնդրության ու հիմարության բարձրագույն աստիճանը արտահայտվում էր «տռան» բառով։ Այդ բառն իր մեջ ամփոփում էր ամեն ինչ։ Բայց քաղաքացիական տռանի և զինվորական տռանի միջև մեծ տարբերություն կար։

Առաջինը, քաղաքացիականը, նույնպես պետ է հանդիսանում, և սովորաբար հիմնարկներում նրան այդպես անվանում են ցրիչներն ու աստիճանավորները։ Նա ֆիլիստեր-բյուրոկրատ է, որը հանդիմանում է, օրինակ, այն բանի համար, որ սևագրությունը ծծանով լավ չեն չորացրել և այլն։ Նա բացառիկ ապուշ է և անասուն, ավանակ, որը խելոք է ձևանում, ցույց տալիս, թե իբր ամեն ինչ հասկանում է, ամեն ինչ կարողանում է բացատրել, և, բացի դրանից, բոլորից նեղանում է։

Ով զինվորական ծառայության մեջ եղել է, նա, իհարկե, հասկանում է այդ տիպի և զինվորական մունդիր կրող տռանի միջև եղած տարբերությունը։ Այստեղ այդ բառը նշանակում էր այնպիսի ծերուկ, որը եղել է իսկական անպիտան ծերուկ, որը շարունակ զոռով փորձանքի մեջ է ընկել և, այնուամենայնիվ, ընկրկել ամեն մի խոչընդոտի առաջ։ Նա զինվորներին չի սիրել, ապարդյուն պայքարել է նրանց դեմ, զինվորների մեջ ձեռք չի բերել այն հեղինակությանը, որ վայելում է սոսկական «ծերուկը» և մասամբ «նողկալի ծերուկը»։

Մի քանի կայազորներում, ինչպես, օրինակ, Տրենտոյի կայազորում, «տռանի» փոխարեն ասում էին «մեր հին արտաքնոցը»։ Այդ բոլոր դեպքերում խոսքը վերաբերվում էր տարեց մարդու, և եթե Շվեյկն իր մտքում պոդպորուչիկ Դուբին անվանեց «կիսատռան», ապա վարվեց միանգամայն տրամաբանորեն, քանզի պոդպորուչիկ Դուբը և՛ տարիքով, և՛ աստիճանով, և՛ առհասարակ իր ամեն ինչով «տռանից» դեռևս հիսուն տոկոսով պակաս էր։

Այդ մտքերով տարված վերադառնալով իր վագոնը, Շվեյկը հանդիպեց սպասյակ Կուներտին։ Կուներտի թուշն ուռած էր, և նա անհասկանալի քրթմնջում էր, թե քիչ առաջ ընդհարում է ունեցել պոդպորուչիկ Դուբի հետ, որն առանց որևէ պատճառի նրան ապտակներ է հասցրել, ասելով, թե իբր որոշակի ապացույցներ ունի, որ Կուներտը Շվեյկի հետ կապ է պահպանում։

― Որ այդպես է,— ասաց Շվեյկը,— գնանք զեկույցի։ Ավստրիական զինվորը պարտավոր է ապտակներ հանդուրժել միայն որոշ դեպքերում։ Քո պարոնը բոլոր սահմաններն անցել է, ինչպես ասում էր ծերուկ Եվգենի Սավոյացին՝ «այստեղից մինչև այստեղ»։ Հիմա դու պարտավոր ես գնալ զեկույցի, իսկ եթե չգնաս՝ ես ինքս քեզ մի ապտակ կտամ։ Այն ժամանակ կիմանաս, թե զինվորական կարգապահությունն ինչ է։ Կառլինի զորանոցներում մի լեյտենանտ կար, ազգանունը Հաուսներ։ Նա էլ մի սպասյակ ուներ, որի ռեխին խփում էր ու քամակին քացիներ հասցնում։ Մի անգամ լեյտենանտն այնպես ջնջխեց այդ սպասյակի ռեխը, որ նա բոլորովին բժժեց ու գնաց զեկույցի, իսկ զեկույցի ժամանակ ամեն ինչ իրար խառնեց և ասաց, թե իրեն քացիներ են տվել։ Իհարկե, մեծապատիվ սպասյակին սուտ զեկույցի համար երեք շաբաթ նստեցրին։

— Սակայն դրանով բանը չի փոխվում,— շարունակեց Շվեյկը,― Չէ՞ որ դա հենց այն է, որի մասին հաճախ սիրում էր խոսել բժշկական ֆակուլտետի ուսանող Հոուբչիկան։ Նա ասում էր, որ միևնույնն է, թե պատալոգիական ինստիտուտում ում կհերձես, կախվա՞ծ թե թունավորված մարդու։ Ես էլ եմ գալիս քեզ հետ։ Պատերազմի ժամանակ երկու ապտակը շատ բան է նշանակում։

Կուներտը բոլորովին բժժեց և Շվեյկի հետևից քարշ եկավ դեպի շտաբի վագոնը։

Պոդպորուչիկ Դուբը լուսամուտից գլուխը դուրս հանելով՝ գոռաց.

— Ի՞նչ եք անում այստեղ, սրիկանե՛ր։

― Քեզ արժանավայել կերպով պահիր,— խորհուրդ տվեց Շվեյկը Կուներտին, նրան ներս հրելով վագոնը։

Վագոնի միջանցք դուրս եկավ պորուչիկ Լուկաշը, իսկ նրա հետևից՝ կապիտան Սագները։

Պորուչիկ Լուկաշը, որ Շվեյկի պատճառով այնքան անախորժություններ էր ապրել, շատ զարմացավ, քանի որ Շվեյկի դեմքը զրկվել էր իր սովորական բարեհոգությունից, այլևս չուներ բոլորին ծանոթ անուշիկ արտահայտությունը։ Դեռ ընդհակառակը, նրա դեմքը ցույց էր տալիս, որ տեղի են ունեցել նոր անախորժ իրադարձություններ։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր֊լեյտենանտ,— ասաց Շվեյկը,— զեկույցի հարց կա։

— Միայն թե, խնդրում եմ, հիմար մի՛ ձևանա, Շվեյկ։ Դա ինձ արդեն զզվեցրել է։

— Թույլ տվեք ասել, ես ձեր երթային գնդի հանձնակատարն եմ, իսկ դուք, թույլ տվեք ասել, բարեհաճում եք լինել տասնմեկերորդ վաշտի հրամանատարը։ Ես գիտեմ, որ դա շատ տարօրինակ է թվում, բայց այն էլ գիտեմ, որ պարոն լեյտենանտ Դուբը ձեզ է ենթարկվում։

— Դուք, Շվեյկ, բոլորովին ցնդել եք,— ընդհատեց նրան պորուչիկ Լուկաշը։— Դուք հարբած եք և ավելի լավ կանեք, եթե այստեղից հեռանաք։ Հասկանո՞ւմ ես, տխմար անասուն։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր֊լեյտենանտ,— ասաց Շվեյկը, առաջ հրելով Կուներտին,— սա ճիշտ և ճիշտ նման է այն բանին, թե ինչպես մի անգամ Պրագայում փորձում էին պաշտպանական վանդակը, որպեսզի ոչ ոք տրամվայի տակ չընկներ։ Այդ փորձի համար իրեն զոհաբերեց հենց ինքը գյուտարարը, իսկ հետո քաղաքը ստիպված եղավ նրա այրուն հատուցում վճարել։

Կապիտան Սագները, չիմանալով ինչ ասել, գլուխը շարժում էր ի նշան համաձայնության, մինչդեռ պորուչիկ Լուկաշի դեմքը հուսահատություն էր արտահայտում։