Кітайскі каляндар і славянскі міфалагічны бестыярыум

Глыбокія даследчыкі — браты Якоб і Вільгельм Грым — змясцілі ў зборніку і казку, у якой па сутнасці няма сюжэту, не адбываецца нічога істотнага: Пеўнік угаворвае Курачку залезці на стол і пакляваць крошкі на ім, за што іх абодвух б’юць. У навуковых каментарыях да казкі сучасныя аналітыкі выказалі асцярожнае меркаванне, што тут назіраецца імкненне перадаць «мову» пеўня і курачкі [15, ІІ, 328–329]. На нашу думку, тлумачэнне недарэчнае, як і ўсе іншыя назіранні і думкі, звязаныя з героямі — пеўнем і курачкай (мы іх нават не прыводзім). Згаданая казка «Хлебныя крошкі на стале» з’яўляецца аскепкам нейкага сакральнага тэксту. А саміх персанажаў караюць, на нашу думку, таму, што яны парушылі табу: у шмат якіх народаў, у тым ліку, і ў нашага, ні ў якім разе не дазвалялася курам хадзіць па стале — месцу ў доме сакральнаму, аналагу алтара ў храме. Прычым стол як алтар — з’ява, бясспрэчна, яшчэ дахрысціянская, глыбока старажытная. Не выпадкова і тое, што Пеўнік Курачку ўгаворвае: сапраўды, курыцы, у адрозненне ад пеўня, адводзілася месца на зямлі, і яна гэта павінна была ведаць, певень — больш звязаны з верхам. Хоць часам і ён — выразна амбівалентны: у беларусаў пеўняў да іх семігадовага ўзросту заўсёды імкнуліся зарэзаць, бо лічылася, што ён пасля сямі год абавязкова знясе яечка. А гэта надзвычай небяспечна — парушэнне важных законаў прыроды. У адной з навел «Шляхціца Завальні» Яна Баршчэўскага з яйка, знесенага пеўнем, вылупіўся цмок. Цмок — істота нячыстая: ён можа некаторы час выконваць жаданні гаспадара, але ўрэшце абавязкова адбірае ў яго душу. Ва ўкраінцаў дэманічны (значыць, незвычайны) пеўнік называецца «царык». Ён пачынае спяваць яшчэ ў яечку, а калі вырастае, шануецца па ўсёй акрузе. Менавіта ён першы абвяшчае світанне, і яго баяцца нячысцікі. «Царыка» якраз ні ў якім разе забіваць нельга [35, 303]. У Сербіі вераць, што певень можа быць «змеем». Такі певень вызначаецца магутнай сілай і падчас навальніцы змагаецца з душамі самагубцаў, якія водзяць хмары [101, 307].

Па прычыне сваёй выключнасці, магічнай значнасці певень — лепшая ахвяра прыродным стыхіям, персаніфікаваным у вобразе духаў і багоў. Чорнага пеўня беларусы прыносілі ў дар вадзяніку. І сёння на Палессі забіваюць пеўня на месцы будучай лазні — ахвяруюць духу месца. Апошнімі словамі філосафа Сакрата, асуджанага на смерць, было звяртанне да вучня: «Памятай, што мы абяцалі Асклепію пеўня!» Мудры Сакрат нават у апошні свае хвіліны быў верны народнай традыцыі.

Далёка не ўсё ў стаўленні людзей да пеўня паддаецца тлумачэнню. У зусім незразумелай нямецкай казцы «Ханс-Вожык» падобны да вожыка хлопчык збег з дому і ўвесь час жыў на дрэве, нязменна седзячы на пеўні [15, ІІ, 96–101]. Певень тут, мяркуючы па ўсім, сонца, а хто ж хлопчык-вожык? Ці не камета, што ўвайшла ў межы Сонечнай сістэмы? Мы хочам сказаць, што тлумачэнні казак пра пеўня і курачку могуць быць і касмалагічныя. Касмічную ролю пеўня найлепш адчуваюць паэты. Надзвычай тонкі ў апісанні прыродных з’яў выдатны рускі паэт-натурфілосаф Мікалай Забалоцкі ў вершы «Пеўні спяваюць» адчуў у спеве пеўняў таямнічы розум сузор’яў, а зямным фокусам Вялікага Каўша (Вялікай Мядзведзіцы) палічыў кожную пеўневу душу. А ў беларускай паэткі Алены Руцкай:

«Разабралі ночку пеўні,
Летню ночку невялічку», —
Так калісь спявалі жнеі,
Калі ніва сярпы кліча.

Першы певень нечакана
У цішы гукнуў чуллівай —
Цемра спуджана апала
Пераспелай сіняй слівай.

Другі певень зыкам звонкім
Злёгку хістануў нябёсы —
Зор рабінавыя гронкі
Пастрасаліся на плёсы.

Трэці певень галасісты
Абудзіў крыламі вецер,
Туманы сагнаў дачыста
Пад лазовыя павеці…

Паводле старажытных касмаганічных уяўленнях нашых продкаў, Свет створаны з агромністага Касмічнага Яечка. На небе сярод сузор’яў украінцы бачылі і Квочку, што знесла тое самае Яечка — гэта сузор’е Плеяды (у беларусаў — Сітко, Стажары). Але логіка жыцця патрабуе, каб, акрамя Курыцы, быў і зорны Певень. Ён не зафіксаваны; хутчэй за ўсё, пра яго забыліся, ды некалькі тысяч год таму і канфігурацыі зорак былі іншыя. Але чамусьці здаецца, што такім сузор’ем мог быць цяперашні Крыж (сузор’е Лебедзя), хоць Мікалай Забалоцкі называе нават Вялікую Мядзведзіцу — самае прыкметнае сузор’е неба. На карысць нашай версіі гаворыць тэорыя вядомага ізраільскага даследчыка А. Галана, які лічыць крыж надзвычай старажытным сімвалам, што азначаў агонь. А певень таксама сімвалізуе агонь.