ЛЯЛЬКА

– Заўтра, яшчэ да дзявятае, – адказаў пан Тамаш і выцер пот з ілба. – Фатальная гісторыя, – працягваў ён. – Сярод нашых супольнікаў паніка, бо Кшэшоўскі страляе дасканала… А калі той чалавек загіне, мае разлікі нічога нявартыя. Страціў бы я правую руку… адзінага мажлівага выканаўцу маіх планаў… Яму аднаму мог бы даверыць капіталы і ўпэўнены, што меў бы не менш за восем тысяч рублёў у год… Лёс карае мяне не на жарт!..

Паганы настрой гаспадара дома кепска паўплываў на ўсіх, і абед застаўся няз’едзеным. Пасля абеду пан Тамаш зачыніўся ў кабінеце і хадзіў там з кутка ў куток, што было прыкметаю надзвычайнага хвалявання.

Панна Ізабэла таксама пайшла ў свой кабінет і, як звычайна ў хвіліны ўзрушанасці, легла на шэзлонг. Апанавалі яе змрочныя думкі.

“Нядоўгі быў мой трыумф, – думала яна. – Кшэшоўскі сапраўды добра страляе… Калі заб’е адзінага чалавека, які сёння заступаецца за мяне, дык што? Двубой – гэта, насамрэч, варварскі перажытак. Бо Вакульскі (гледзячы на яго з маральнага боку), больш варты за Кшэшоўскага, аднак… можа загінуць!.. Апошні чалавек, на якога спадзяецца мой бацька”.

Тут азвалася ў панне Ізабэле пыха.

“Ну, бацьку майму ласкі Вакульскага не трэба. Ён даверыў бы таму свой капітал, забяспечыў бы пратэкцыю, а той плаціў бы працэнты… Усё ж шкада яго…”

Яна прыгадала іх колішняга старога дварэцкага, які служыў у іх трыццаць гадоў, якога яна вельмі любіла і давярала яму. Можа, Вакульскі ім з бацькам заступіў бы нябожчыка, а ёй – вартага даверу разумнага дарадцу, і – загіне!..

Яна нейкі час паляжала з заплюшчанымі вачыма, без думак, потым пачалі складацца ёй у галаве нечувана дзіўныя камбінацыі.

“Якое цікавае супадзенне! – думала яна. – Заўтра будуць біцца з-за яе двое людзей, якія яе смяротна абразілі: Кшэшоўскі сваімі злоснымі кпінамі, а Вакульскі – ахвярамі, якія насмеліўся рабіць дзеля яе. Яна ўжо яму амаль прабачыла і пакупку сервіза, і тыя вэксалі, і тыя прайграныя яе бацьку ў карты грошы, на якія некалькі тыдняў жылі яны ўсе… (Не, яшчэ яму не прабачыла, і не прабачу ніколі!..) Але нават адно тое, што за яе, абражаную, заступілася Божая справядлівасць... І хто заўтра загіне? Можа, абодва. У любым выпадку, той, хто наважыўся панне Ізабэле Ленцкай ахвяраваць грашовую дапамогу. Такі чалавек, як і каханак Клеапатры, жыць не можа…”

Яна думала пра гэта і заходзілася ад плачу. Шкада ёй было адданага слугі, а можа, і дарадцу, вартага даверу, але яна скаралася перад выракам Божае Ласкі, якая не прабачае абразы панны Ленцкае.

Каб Вакульскі мог у гэтую хвіліну зазірнуць у яе душу, дык ён уцёк бы ад страху і адразу ж вылечыўся б ад сваёй маніі.

А панна Ізабэла не спала цэлую ноч. Стаяла ў яе перад вачыма карціна нейкага французскага мастака, на якой быў намаляваны двубой. Пад купаю зялёных дрэў двое апранутых у чорнае мужчын цалялі адзін у аднаго з пісталетаў.

Потым (чаго ўжо не было на карціне) адзін з іх упаў, бо куля трапіла яму ў галаву. Гэта быў Вакульскі. Панна Ізабэла нават не пайшла на яго пахаванне, каб не выдаць сваёй узрушанасці. Але ўночы некалькі разоў плакала. Шкада ёй было гэткага незвычайнага нуварыша, гэткага надзейнага нявольніка, які свае злачынствы перад ёю акупіў смерцю за яе.

Заснула яна толькі а сёмай раніцы і спала каменным сном да паўдня. Пасля дванаццаці абудзіў яе таропкі стук у дзверы спальні.

– Хто там?

– Я, – радасна адказаў бацька. – Вакульскі ацалеў, барон паранены ў твар!

– Так?

У яе была мігрэнь, дык яна праляжала ў ложку да чатырох. Яна была задаволеная, што барон паранены, і дзівілася, што аплаканы ёю Вакульскі не загінуў.

Устала яна гэтак позна, што перад абедам выбралася толькі на кароткі шпацыр па Алеях.

Від яснага неба, прыгожых дрэваў, птушак і вясёлых людзей зацёр сляды яе начных мрояў, а калі яшчэ яе заўважылі і павіталіся з ёю з некалькіх калясак, што праязджалі побач, дык у сэрцы яе ажыла радасць.

“Аднак пан Бог ласкавы, – думала яна, – што пакінуў жывым чалавека, які можа быць нам прыдатны. Бацька гэтак разлічвае на яго, і ў мяне расце давер да яго. Наколькі менш было б у маім жыцці расчараванняў, каб мела я разумнага і энергічнага прыяцеля”.

Слоўца “прыяцель” не спадабалася ёй. Прыяцелем панны Ізабэлы мог быць чалавек, які, сама мала, меў зямлю. А галантарэйны купец пасаваў толькі на ролю дарадцы або распарадчыка.

Калі яна вярнулася дадому, адразу ўбачыла, што бацька ў цудоўным настроі.

– Ведаеш, – звярнуўся ён да яе, – я быў з віншаваннямі ў Вакульскага. Варты чалавек, сапраўдны джэнтльмен! Ужо ён і забыўся на двубой, нават, здаецца, шкадуе барона. Няма рады, шляхетная кроў дае пра сябе знаць, незалежна ад становішча…

А потым, калі яны з дачкою прайшлі ў кабінет і ён пару разоў зіркнуў у люстэрка, дадаў:

– Ну, скажы ты мне, ці можна не верыць у Ласку Божую? Смерць таго чалавека была б для мяне цяжкім ударам. І вось я выратаваны! Ты мусіш пазнаёміцца з ім бліжэй, і тады пабачым, хто выйграе: князь са сваім славутым адвакатам ці я з Вакульскім. Як ты думаеш?