ЛЯЛЬКА

– Ад праектаў да выканання вельмі далёка, – незадаволена адказаў пан Тамаш. – А нават, каб і так, гэта мяне не хвалюе. Над думкамі пана Вакульскага ў мяне няма ўлады, а за Бэльцю я спакойны.

– Зрэшты, я не маю нічога супраць, – дадала графіня. – Як бы там ні было, я, вядома, пагаджаюся з воляю Божаю, калі гэта на карысць убогім… Заўсёды на карысць… Мой прытулак хутка будзе лепшым у горадзе, і толькі таму, што гэты пан мае слабасць да Бэльці.

– Перастань. Яны вяртаюцца! – спыніў яе пан Тамаш.

Сапраўды, панна Ізабэла з Вакульскім паказаліся на сцежцы.

Пан Тамаш прыгледзеўся да іх уважліва і раптам заўважыў, як гарманічна гэтыя двое глядзяцца разам. Ён – на галаву вышэйшы і добра складзены – крочыў, як былы вайсковец, а яна – крыху драбнейшая, але зграбная – рухалася, нібы плыла. Нават белы цыліндр і светлае паліто Вакульскага гарманіравалі з папялістым плашчыкам панны Ізабэлы.

“Адкуль у яго гэты белы цыліндр?” – падумаў пан Тамаш з горыччу. Потым прыйшла яму ў галаву цікавая ідэя, што Вакульскі як нуварыш за права насіць белы цыліндр павінен яму плаціць, прынамсі, працэнтаў пяцьдзясят ад пазычанага капіталу. Ён аж паціснуў плячыма.

– Там гэтак прыгожа, цётачка, у тых алеях! – загаварыла, набліжаючыся, панна Ізабэла. – Мы з цёткаю ніколі не бывалі ў тым баку. У Лазенках прыемна толькі тады, калі можна хадзіць шпарка і далёка.

– У такім выпадку прасі пана Вакульскага, каб часцей цябе суправаджаў, – адказала графіня неяк асабліва саладжава.

Вакульскі пакланіўся, панна Ізабэла крыху зморшчыла бровы, а пан Тамаш сказаў:

– Можа, час ужо вяртацца дадому...

– Мяркую, час, – згадзілася графіня. – Пан застаецца, пане Вакульскі?

– Так. Ці магу я правесці паняў да каляскі?

– Просім. Дай мне руку, Бэла.

Графіня з паннай Ізабэлай пайшлі наперад, а за імі – пан Тамаш і Вакульскі. Пан Тамаш адчуваў столькі едкай горычы, яму было так невыносна бачыць белы цыліндр Вакульскага, што, не жадаючы выглядаць няветлівым, ён прымушаў сябе ўсміхацца. І, каб пра нешта гаварыць, ён зноў пачаў апавядаць Вакульскаму пра сваю камяніцу, за якую меў надзею атрымаць сорак альбо пяцьдзясят тысяч чыстага прыбытку.

Тым часам гэтыя лічбы кепска ўплывалі на настрой Вакульскага, які ведаў, што выдаткаваць больш за трыццаць тысяч рублёў ён не можа.

Толькі ўжо калі пад’ехала каляска, а пан Тамаш усадзіў дам і сеў сам ды гукнуў: “Едзь!”, у Вакульскага пачуццё прыкрасці змянілася шкадаваннем ад развітання з паннай Ізабэлай.

“Так мала!” – прашаптаў ён і ўздыхнуў, пазіраючы на шашу ўздоўж Лазенак, на якую якраз выехала зялёная бочка паліваць дарогу.

Ён яшчэ раз прайшоў у бок аранжарэі тою самаю сцежкаю, што і раней, выглядаючы на пяску сляды чаравічкаў панны Ізабэлы. Нешта тут змянілася. Вецер дзьмуў мацней, ён скаламуціў ваду ў сажалцы, паразганяў матылёў і птахаў, затое нагнаў больш хмарак, якія раз за разам засланялі бляск сонца.

“Як тут нудна!” – прашаптаў ён і вярнуўся на дарогу.

Ён сеў у сваю каляску і прыкрыў вочы, з прыемнасцю прыслухоўваючыся да лёгкага калыхання. Яму здавалася, што ён, як птушка, сядзіць на галіне, якую вецер гайдае ўправа і ўлева, угору і ўніз, а потым раптам зарагатаў, бо прыгадаў сабе, што гэтае лёгкае пагойдванне каштуе яму каля тысячы рублёў у год.

“Дурань я, дурань! – паўтараў ён. – Навошта мне пнуцца туды, дзе людзі або не разумеюць маёй ахвярнасці, або смяюцца з маіх нязграбных высілкаў. Навошта мне гэта каляска?.. Хіба не мог я ездзіць брычкаю або трэсціся вось на гэтым омнібусе з палатнянымі фіранкамі?..”

Пад’ехаўшы да дому, ён прыгадаў абяцанне, якое даў панне Ізабэле наконт авацый Росі.

“Што ж, будуць яму авацыі. Ды яшчэ якія… Заўтра спектакль…”

Пад вечар ён паслаў слугу ў краму па Абермана. Сівы інкасатар прыбег устрывожаны: ці не перадумаў Вакульскі і ці не загадае вярнуць згубленыя грошы...

Але Вакульскі прывітаў яго вельмі ласкава, нават павёў у свой кабінет, дзе размаўляў з ім прыблізна паўгадзіны. Пра што?..

Пытанне, пра што Вакульскі мог размаўляць з Аберманам, вельмі цікавіла лёкая. Хіба пра згубленыя грошы… Клапатлівы слуга прыкладаў па чарзе то вока, то вуха да дзіркі ад ключа, але нічога не мог зразумець. Ён бачыў, як Вакульскі дае Аберману цэлы пачак пяцірублёвак, чуў гэткія словы: “У Вялікім тэатры… на балконе і галерэі… білецёру – вянок, букет – праз аркестр…”

Калі з кабінета пачулася, што пачалі развітвацца, слуга ўцёк у вітальню, каб перахапіць там Абермана, і варта было інкасатару выйсці, як ён запытаўся:

– Што? Вырашылася з грашыма?.. Я тут язык адбіў упрошваючы, каб стары дараваў трохі пану Аберману, і нарэшце дамогся, што ён мне сказаў: “Пабачым, зраблю, што змагу!..” Ну, і бачу – пан Аберман вытаргаваў сёння нешта… Што, стары ў добрым гуморы?...

– Як звычайна, – адказаў інкасатар.

– Але ж вы гэтак гаманілі з ім. Відаць, не толькі пра грошы… Можа, пра тэатр? Бо стары любіць тэатр…

Але Аберман ваўкавата зіркнуў на яго і моўчкі выйшаў. Слуга аж разявіў рот ад здзіўлення, а потым раззлаваўся і замахаў услед кулаком: