ЛЯЛЬКА

– Вой, цётачка, гэта ўжо занадта! – са смехам спыніла яе панна Ізабэла. – Калі пан не хоча застацца без грошай, – звярнулася яна да Вакульскага, – дык няхай пан уцякае адсюль. Я забіраю пана, мы пройдземся ў бок аранжарэі, а панства няхай тут адпачывае…

– Ты не баішся, Бэла?.. – азвалася цётка.

– Цётачка, можа не сумнявацца, хіба, што ў таварыстве пана Вакульскага са мною не здарыцца нічога кепскага…

Вакульскаму кроў стукнула ў галаву. На вуснах графіні мільганула двухсэнсоўная ўсмешка.

Гэта была адна з тых хвілін, калі прырода стрымлівае свае магутныя сілы і на момант прыпыняе спрадвечную дзейнасць, каб шчасце істот дробных і нязначных стала больш прыкметным.

Ветрык дыхаў ледзь-ледзь і толькі для таго, каб авеяць птушанят, што спалі ў гнёздах, а таксама каб дапамагчы авадням, што спяшаліся на вясельнае спароўванне. Лістота на дрэвах гайдалася гэтак лёгка, нібы кранала іх не матэрыяльная хваля паветра, а ціхае слізганне прамянёў святла. Тут і там у вільготным гушчары пераліваліся ўсімі колерамі кроплі расы, як пырскі вясёлкі, што ўпала на зямлю.

Зрэшты, усё замерла: сонца і дрэвы, святло і цені, лебедзі ў сажалцы, раі камароў над лебедзямі, нават бліскучая хваля на лазурнай вадзе. Вакульскаму здавалася, што ў гэты момант ад’ехаў з зямлі хуткі ток часу, пакідаючы белыя палосы на небе – і з гэтае пары не зменіцца ўжо нічога, усё застанецца гэтак навек. Што ён з паннаю Ізабэлаю вечна будзе хадзіць па яснай паляне сярод зялёных воблакаў дрэў, у якіх дзе-нідзе, як пара чорных брыльянтаў, пабліскваюць цікаўныя вочы птахаў. Што ён ужо заўсёды будзе напоўнены нязмернай цішаю, яна будзе заўсёды гэткая ж задуменная і запунсавелая, што перад імі заўсёды, як зараз, будуць ляцець, цалуючыся ў паветры, вось гэтыя два матылі.

Яны ўжо амаль дайшлі да аранжарэі, калі панна Ізабэла, заклапочаная, відаць, гэтаю цішынёю ў прыродзе ды між імі, пачала казаць:

– Які цудоўны дзень, праўда? У горадзе спёка, а тут прыемная прахалода. Я вельмі люблю Лазенкі ў гэты час: мала людзей, кожны можа знайсці куточак сабе. Пан любіць адзіноту?

– Я прызвычаіўся да яе.

– Быў пан на Росі?.. – працягвала яна, чырванеючы яшчэ больш. – Дык пан не бачыў Росі?.. – паўтарыла яна, здзіўлена зазіраючы яму ў вочы.

– Не быў, але… буду…

– Мы з цёткаю былі ўжо на двух спектаклях.

– Я буду хадзіць на ўсе...

– Ах, як добра! Пан пераканаецца, што гэта вялікі артыст. Асабліва цудоўна ён іграе Рамэа, хоць… сам ужо і не першае маладосці… Мы з цёткаю знаёмыя з ім асабіста яшчэ з Парыжа… Вельмі мілы чалавек, але, галоўнае, геніяльны трагік… Спалучае самы праўдзівы рэалізм з самым паэтычным ідэалізмам…

– Ён сапраўды мусіць быць вялікім, – заўважыў Вакульскі, – калі выклікае ў пані гэткае захапленне і сімпатыю.

– Слушна. Я ведаю, што сама не зраблю нічога незвычайнага ў жыцці, але ўмею, прынамсі, цаніць людзей незвычайных… Паўсюдна… нават… на сцэне… Але, ці можа сабе пан гэта ўявіць? Варшава не ацаніла яго належным чынам…

– Вось як?.. Ён жа, прынамсі, чужаземец…

– А пан зласлівы, – усміхнулася яна, – але я залічу гэта на кошт Варшавы, а не Росі… Сапраўды, мне сорамна за наш горад!.. Каб я была публічнасцю (але публічнасцю мужчынскага роду!), я б засыпала яго вянкамі, і рукі б у мяне апухлі ад апладысментаў… А тут – апладысменты досыць скупыя, пра вянкі ніхто і не дбае… Мы, насамрэч, яшчэ варвары…

– Апладысменты і вянкі – гэта такая дробязь, што… на наступным спектаклі Росі можа мець іх, хутчэй, зашмат, чым замала, – прамовіў Вакульскі.

– Пан упэўнены? – спытала яна, красамоўна пазіраючы на яго.

– Але ж… Я гарантую, што так і будзе…

– Я буду вельмі рада, калі споўніцца прароцтва пана. Можа, вернемся ўжо да нашага панства?..

– Той, хто спраўляе пані прыемнасць, заслугоўвае вялікае пашаны…

– Прашу прабачэння! – засмяялася яна. – Зараз пан сказаў камплімент самому сабе…

Яны павярнулі ад аранжарэі назад.

– Я ўяўляю, як здзівіцца Росі, – працягвала панна Ізабэла, – калі пачуе авацыі. Ён ужо зняверыўся і ледзь не шкадуе, што прыехаў у Варшаву… Артысты, усе без выключэння, нават вялікія, гэта асаблівыя людзі. Без славы ды пашаны яны не могуць жыць, як мы без ежы ды паветра. Праца, нават самая паспяховая, але ціхая, альбо ахвярнасць – гэта не для іх. Ім абавязкова трэба быць навідавоку, звяртаць на сябе ўвагу ўсіх, панаваць над сэрцамі тысяч… Росі сам казаў, што лепш бы памёр на год раней, але на сцэне поўнага і ўзрушанага тэатра, чым на год пазней сярод нешматлікага атачэння. Як гэта дзіўна!..

– Ён мае рацыю, калі поўны тэатр для яго найбольшае шчасце.

– Пан лічыць, што ёсць такое шчасце, за якое варта плаціць карацейшым жыццём? – спытала панна Ізабэла.

– І няшчасці, якіх варта ўнікаць гэткім жа спосабам, – адказаў Вакульскі.

Панна Ізабэла задумалася, і яны ішлі ўжо моўчкі.

Тым часам, седзячы ля сажалкі і працягваючы карміць лебедзяў, графіня гутарыла з панам Тамашам.

– Табе не здаецца, – казала яна, – што Вакульскі нібыта цікавіцца Бэлаю?..

– Я не думаю.

– І нават моцна. Цяперашнія купцы здольныя на самыя смелыя праекты.