ЛЯЛЬКА

– Пану пашчасціла, пане Вакульскі, – азваўся Шлянгбаўм. – Ледзьве пажадаў пан купіць дом, як дамы пачалі даражэць. Я слова даю, што пан за паўгода верне свае выдаткі ды яшчэ і заробіць на гэтай камяніцы! І я разам з панам…

– Мяркуеш, пан? – абыякава запытаўся Вакульскі.

– Я не мяркую, – сказаў жыд, – я ўжо зарабляю. Учора адвакат пані баранесы Кшэшоўскае пазычыў у мяне дзесяць тысяч рублёў да Новага году і даў восемсот рублёў працэнтаў.

– Чаму? У яе скончыліся грошы? – спытаў Вакульскі ў адваката.

– У банку ў яе дзевяноста тысяч рублёў, але барон наклаў на іх арышт. Добрую напісалі інтэрцызу¹⁵², га?.. – зарагатаў адвакат. – Муж накладае арышт на грошы, якія з’яўляюцца несумненнаю ўласнасцю жонкі, і з якою ў яго працэс аб сепарацыі… Я, праўда, такія інтэрцызы не пішу, га-га-га!.. – рагатаў адвакат, пасмоктваючы дым з вялікага бурштыну.

– Навошта ж баранеса пазычыла ў пана тыя дзесяць тысяч, пане Шлянгбаўм? – запытаўся Вакульскі.

– Пан не ведае? – здзівіўся жыд. – Дамы даражэюць, і адвакат растлумачыў пані баранесе, што камяніцу пана Ленцкага яна не купіць танней, чым за семдзясят тысяч рублёў. Яна б хацела купіць за шэсцьдзясят тысяч, ну але што тут зробіш?..

Меценат сеў да стала і пачаў гаварыць:

– Такім чынам, шаноўны пане Вакульскі, камяніцу панства Ленцкіх, – ён злёгку схіліў галаву, – купляю ад імя пана не я, а прысутны тут, – ён пакланіўся, – пан С. Шлянгбаўм.

– Магу купіць, чаму не, – ціха пагадзіўся жыд.

– Але за дзевяноста тысяч рублёў, не танней, – заўважыў Вакульскі, – і каб быў аўкцыён, – дадаў ён са значэннем.

– Чаму не. Грошы ж не мае! Жадае пан плаціць, дык будзе пан мець канкурэнтаў на аўкцыёне… Каб мне столькі тысяч, колькі тут у Варшаве можна наняць прыстойных асоб і нават католікаў на любую справу. Быў бы я багацей за Ротшыльда.

– Значыць, будуць добрыя канкурэнты, – падвёў вынік мецэнат. – Цудоўна. Зараз я аддам пану Шлянгбаўму грошы…

– Гэта не патрэбна, – адмовіўся жыд.

– А потым напішам акцік, што пан С. Шлянгбаўм бярэ ў вяльможнага пана С. Вакульскага доўг у суме дзевяноста тысяч рублёў і забяспечвае яго нованабытаю камяніцаю. А каб пан С. Шлянгбаўм да дня 1 студзеня 1879 года вышэйпамянёнае сумы не вярнуў…

– І не вярну…

– У такім разе купленая ім камяніца, былая яснавяльможных Ленцкіх, пераходзіць ва ўласнасць вяльможнага С. Вакульскага.

– У гэты ж момант нават можа перайсці… Я на яе і не зірну, – адказаў жыд і махнуў рукою.

– Цудоўна! – выгукнуў мецэнат. – Заўтра будзе ў нас акцік, а праз тыдзень… дзён дзесяць – камяніца. Абы толькі пан не страціў на ёй колькі тысяч рублёў, шаноўны пане Станіславе.

– Толькі набуду, – адказаў Вакульскі і пачаў развітвацца з мецэнатам ды Шлянгбаўмам.

– Але, але… – падняўся мецэнат, каб правесці Вакульскага ў салон, дзе працягваў. – Нашы графы ўваходзяць у суполку, праўда, крыху змяншаюць свае ўклады і жадаюць надзвычай пільнага кантролю.

– Маюць рацыю.

– Асабліва асцярожны стаў граф Ліціньскі. Не разумею, што з ім сталася…

– Дае грошы, дык і асцярожны. Пакуль даваў толькі слова, быў смялейшы!..

– Не, не, не!.. – перапыніў яго адвакат. – Тут нешта ёсць, і я пра гэта даведаюся… Нехта абуў нас у лапці…

– Не вас, а мяне, – усміхнуўся Вакульскі. – Зрэшты, мне ўсё роўна. Не меў бы я зла на тых паноў, нават каб яны і зусім не ўступалі ў суполку…

Ён яшчэ раз пакланіўся адвакату ды паспяшаўся ў краму. Там было некалькі важных спраў, якія затрымалі яго неспадзявана доўга. Толькі а палове на другую трапіў ён у Лазенкі.

Прахалода і змрок парку, замест каб супакоіць, узмацнілі ягонае хваляванне. Ён бег шпарка, нават пачаў пабойвацца, ці не звяртае на сябе ўвагу мінакоў. Тады ён запавольваў крокі і адчуваў, як нецярпенне рве яму грудзі.

“Напэўна, ужо не іх спаткаю!” – паўтараў ён у роспачы.

Але паблізу сажалкі на фоне зеляніны кустоў ён заўважыў папялісты плашчык панны Ізабэлы. Яна стаяла на беразе разам з графіняю ды бацькам і крышыла пернікі лебедзям, адзін з якіх нават выйшаў з вады на сваіх брыдкіх лапах і стаяў ля самых ног панны Ізабэлы.

Першым убачыў яго пан Тамаш.

– Якая сустрэча! – гучна звярнуўся ён да Вакульскага. – Пан гэтаю парою ў Лазенках?..

Вакульскі пакланіўся паням і з прыемным здзіўленнем заўважыў, як запунсавеў твар панны Ізабэлы.

– Я прыходжу сюды, калі стамлюся… Гэта значыць, досыць часта…

– Беражы сілы, пане Вакульскі!.. – перасцярог яго пан Тамаш, урачыста ківаючы пальцам… – Дарэчы, – дадаў ён цішэй, – уяві сабе, пан, што за маю камяніцу баранеса Кшэшоўская хоча даць ужо семдзясят тысяч рублёў… Дакладна, атрымаю за яе сто тысяч, а можа, і сто дзесяць… Сапраўднае дабраславенне – гэтыя аўкцыёны!..

– Я гэтак рэдка бачу пана, пане Вакульскі, – перабіла яго графіня, – дык мушу неадкладна вырашыць адну справу…

– Да паслуг пані…

– Пане! – пачала тая, з камічнаю пакорай складаючы рукі. – Прашу штуку паркалю маім сіроткам… Бачыць пан, як я навучылася жабраваць?

– Пані графіня будзе мець ласку прыняць дзве штукі?..

– Толькі ў тым выпадку, калі другая – будзе штукаю суровага палатна…