ЛЯЛЬКА

Потым ён выцягнуў кнігі, памачаў пяро і нібыта заняўся падлікамі. Ён не сумняваўся, што смярдзіць, як старая дзежка, якую ўжо выкінулі са склепу, і зусім сур’ёзна меркаваў: ці не варта падацца ў адстаўку пасля цэлага шэрагу гэтакіх ганебных учынкаў.

“Напіўся… позна вярнуўся дадому… позна ўстаў… на сорак хвілін спазніўся ў краму…”

У гэты момант да яго падышоў Клейн з нейкім лістом.

– На канверце напісана: “вельмі пільна”, дык я распячатаў, – прамовіў мізэрны крамнік і падаў ліст Жэцкаму.

Пан Ігнацы разгарнуў яго і прачытаў:

“Чалавеча, неразумны ці подлы! Не зважаючы на гэткую колькасць зычлівых перасцярог, купляеш ты, аднак, дом, які стане дамавінаю твайму і так несумленна здабытаму маёнтку…”

Пан Ігнацы кінуў вокам на апошні радок, але не ўбачыў подпісу, ліст быў ананімны. Ён зірнуў на канверт – на ім быў адрас Вакульскага. Стаў чытаць далей:

“Якая нячыстая сіла паставіла цябе на дарозе ў шляхетнае дамы, мужа якой ты ледзь не забіў, а цяпер хочаш адабраць дом, дзе памерла яе каханая дачка?.. І навошта ты гэта робіш?.. Навошта плаціш, калі праўда, ажно дзевяноста тысяч рублёў за камяніцу, нявартую і сямідзесяці тысяч?.. Гэтыя таямніцы тваёй чорнай душы справядлівасць Божая некалі выявіць, а сумленныя людзі пакараюць пагардаю.

Дык абдумайся, пакуль не позна. Не губі сваю душу, пашкадуй грошай ды пакінь у спакоі сумленную даму, якая ў неспатольным жалю па страчанай дачцэ мае сёння адзінае суцяшэнне – сядзець у тым пакоі, дзе беднае дзіця аддало Богу душу. Апамятайся, заклінаю цябе. Зычлівая…”

Пан Ігнацы прачытаў гэта і страсянуў галавою:

– Нічога не разумею. Хоць вельмі сумняюся ў зычлівасці гэтае дамы.

Клейн баязліва азірнуўся навокал, пераканаўся, што ніхто ў краме не глядзіць у іх бок, і зашаптаў:

– Бо гэта ж, бачыць пан, стары наш, падобна, купляе дом Ленцкага, які заўтра крэдыторы якраз пускаюць з аўкцыёну…

– Стах… значыць… пан Вакульскі купляе дом?

– Так, так… – заківаў галавою Клейн. – Але купляе не на ўласнае імя, а за пасярэдніцтвам старога Шлянгбаўма… Гэтак, прынамсі, кажуць у тым доме, бо і я ж там жыву.

– За дзевяноста тысяч рублёў?..

– Менавіта. А баранеса Кшэшоўская хацела б купіць гэту камяніцу за семдзясят тысяч рублёў, дык ананімка, пэўна, ад яе. Я нават гатовы закласціся, што ад яе, бо пякельная баба…

Госць, які ўвайшоў у краму і пачаў разглядаць парасоны, спыніў размову Клейна з Жэцкім. У пана Ігнацы завіравалі ў галаве надта цікавыя думкі.

“Калі я, – казаў ён сам сабе, – змарнаваў адзін вечар і нарабіў гэтым такога замяшання ў краме, дык якога замяшання ў справах наробіць Стах, які цяпер марнуе дні і тыдні на італьянскія тэатры, а рэшту – ужо і не ведаю на што…”

У гэты момант, аднак, ён прыгадаў, што ў краме па яго віне нарабілася няшмат замяшання, амаль ніякага, і гандаль ідзе, зрэшты, цудоўна. А сам Вакульскі, калі казаць праўду, нягледзячы на дзівачны лад жыцця, не занядбаў абавязкі кіраўніка.

“Але навошта ён хоча замураваць дзевяноста тысяч рублёў у тыя сцены?.. Адкуль узяліся гэтыя Ленцкія?.. Няўжо… Гэх! Сташак не гэтакі ёлупень…”

Але навіна пра пакупку камяніцы яго непакоіла.

“Запытаюся ў Генрыка Шлянгбаўма,” – вырашыў ён і ўстаў з-за канторкі.

У аддзеле тканін малы згорблены Шлянгбаўм з чырвонымі вачыма і зацятым выразам твару завіхаўся, як звычайна: лазіў па драбінцы або перамотваў штукі паркалю. Ён ужо гэтак прызвычаіўся да гарачкі ў працы, што калі нават не было пакупнікоў, безупынку выцягваў штуку за штукаю, раскручваў ды скручваў, каб потым пакласці на месца.

Калі Шлянгбаўм убачыў пана Ігнацы, ён прыпыніў сваю бясплённую дзейнасць і выцер пот з ілба.

– Цяжка, а як жа… – сказаў ён.

– Бо навошта пану перакладаць гэтыя анучы, калі ў краме няма пакупнікоў? – заўважыў Жэцкі.

– Аёй!.. Каб жа я гэта не рабіў, дык забыўся б, што дзе ляжыць… Іржа суставы б з’ела… Зрэшты, я ўжо прызвычаіўся… Пан нешта хоча?..

Жэцкі на момант збянтэжыўся.

– Не… Хацеў зірнуць толькі, як тут пану, – адказаў пан Ігнацы і пачырванеў, наколькі гэта было магчыма ў ягоным веку.

“Няўжо і ён мяне падазрае ды сочыць за мною? – бліснула ў галаве Шлянгбаўма, і яго апанавала злосць. – Так, бацька мае рацыю… Сёння ўсе нападаюць на жыдоў. Хутка давядзецца адгадаваць пэйсы ды надзець ярмолку…”

“Ён нешта ведае!” – падумаў Жэцкі, а ўголас сказаў:

– Падобна… падобна, шаноўны бацька пана купляе заўтра камяніцу… камяніцу пана Ленцкага?..

– Я нічога не ведаю, – адказаў Шлянгбаўм і ўтаропіўся ў падлогу. А сам падумаў:

“Мой стары купляе дом для Вакульскага, а яны мяркуюць і, напэўна, гавораць паміж сабою: гляньце, зноў жыд-ліхвяр абабраў католіка ды пана з паноў…”

“Нешта ён ведае, толькі казаць не хоча, – думаў Жэцкі. – Вядома, жыд…”

Ён пакруціўся яшчэ па зале, што Шлянгбаўм палічыў доказам недаверу ды высочвання, і вярнуўся да сябе, уздыхаючы:

“Гэта жахліва, але Стах больш давярае жыдам, чым мне… Навошта, аднак, ён купляе гэты дом, навошта звязваецца з Ленцкімі… А можа, і не купляе?.. Можа, гэта толькі пагалоскі?..”