ЛЯЛЬКА

Гэткага страху наганяла на яго замуроўванне дзевяноста тысяч рублёў гатоўкі, што ён цэлы дзень толькі пра тое і думаў. Хацеў нават у пэўны момант наўпрост запытацца ў Вакульскага, але не хапіла яму адвагі.

“Стах, – казаў ён сабе, – заняты цяпер толькі панамі, а давярае жыдам. Што яму стары Жэцкі!..”

Дык ён вырашыў сам пайсці заўтра ў суд і паглядзець, ці праўда стары Шлянгбаўм купіць дом Ленцкіх, ці праўду кажа Клейн, што торг дойдзе да дзевяноста тысяч рублёў. Калі гэта спраўдзіцца, дык будзе ясна, што і ўсё іншае – праўда.

У поўдзень зайшоў у краму Вакульскі і пачаў гаворку з Жэцкім, распытваючы яго пра ўчорашні тэатр. Чаму той уцёк з першага рада партэра? Чаму прымусіў Піфке ўручыць альбом? Але пан Ігнацы меў у сэрцы гэтулькі крыўды і гэтулькі падазронасці да свайго каханага Стаха, што адказваў яму гугнява і пахмурна. Дык Вакульскі змоўк ды пайшоў з крамы з горыччу ў душы.

“Усе адварочваюцца ад мяне, – думаў ён, – нават Ігнацы… Нават ён… Але ты мяне за ўсё ўзнагародзіш,” – дадаў ён, пазіраючы ў бок алеі Уяздоўскае.

Пасля таго, як Вакульскі пайшоў з крамы, Жэцкі асцярожна выпытаў у “паноў”, у якім судзе і а якой гадзіне адбываюцца аўкцыёны нерухомасці, потым угаварыў Лісецкага, каб той падмяніў яго заўтра паміж дзявятай раніцы і другою гадзінаю дня ды з падвойнай руплівасцю ўзяўся за падлікі. Машынальна (але беспамылкова) ён складаў доўгія, як Новы Свят, слупкі лічбаў, а ў перапынках размаўляў сам з сабою:

“Сёння я змарнаваў каля гадзіны, заўтра змарную не менш за пяць, а ўсё таму, што Стах больш давярае Шлянгбаўму, чым мне… Навошта яму камяніца?.. Якога д’ябла ён звязваецца з тым банкрутам Ленцкім?.. Чаго яму стрэліла ў галаву бегаць у тэатр на італьянцаў ды яшчэ даваць каштоўныя падарункі гэтаму прыблудзе Росі?..”

Не падымаючы галавы ад кнігі, ён сядзеў пры канторцы да шостае і быў гэтак заняты працаю, што не толькі не прымаў грошы, але нават не бачыў і не чуў пакупнікоў, якія раіліся ды гаманілі ў краме, як вялізныя пчолы ў вуллі. Не заўважыў ён і нечаканага госця, якога “панове” прывіталі гучнымі воклічамі ды пацалункамі.

Толькі калі прыбылы стаў над ім ды гукнуў у вуха: “Пане Ігнацы, гэта я!..”, Жэцкі страпянуўся і падняў угару галаву, а разам – бровы ды вочы, бо перад ім быў Мрачэўскі…

– Га?.. – спытаў пан Ігнацы, пазіраючы на маладога франта, асмуглага, памужнелага і, галоўнае, раздабрэлага. – Ну, што… Ну, што чуваць?.. – цягнуў пан Ігнацы, вітаючыся з ім за руку.

– Нічога новага, – адказаў Мрачэўскі. – Кангрэс у Берліне робіць сваё, аўстрыякі возьмуць Боснію.

– Ну, ну, ну… Жарты, жарты!.. А пра малога Напалеонка што чуваць?

– Вучыцца ў Англіі ў вайсковай школе і, падобна, закахаўся ў нейкую акцёрку…

– Ужо і закахаўся!.. – насмешліва паўтарыў пан Ігнацы. – А ў Францыю ён не вяртаецца? Як, пан, маешся? Адкуль ты тут узяўся? Ну расказвай хутчэй, – весела выгукнуў Жэцкі і ўдарыў яго ў плячо. – Калі ты прыехаў?..

– А, гэта цэлая гісторыя! – адказаў Мрачэўскі, падаючы ў фатэль. – Прыехалі мы з Сузіным сёння аб адзінаццатай… Ад першае да трэцяе сядзелі з ім у Вакульскага, а пасля трэцяе забег на хвілінку да маці і на хвілінку – да пані Стаўскае… Цудоўная кабета, га?

– Стаўская?. Стаўская?.. – прыгадваў Жэцкі, паціраючы лоб.

– Пан яе ведае. Гэта тая прыгажуня з дачушкаю… Тая, што гэтак пану даспадобы…

– А, тая!.. Ведаю… Не так мне яна даспадобы, як я меркаваў, што была б яна добрая жонка Стаху…

– Дзівак пан, – зарагатаў Мрачэўскі. – У яе ж ёсць муж…

– Муж?

– Дзіва што. Зрэшты, прозвішча ўсе чулі. Чатыры гады таму ўцёк бядак за мяжу, бо яго лічылі вінаватым у забойстве тае…

– А, памятаю!.. Дык гэта ён?.. Чаму ж не вярнуўся, калі высветлілася, што ён невінаваты?..

– Вядома, невінаваты, – працягваў Мрачэўскі. – Але як даў драпака ў Амерыку, дык па сённяшні дзень ні вока не бачыла, ні вуха не чула. Відаць, загінуў недзе небарака, а кабета засталася ані паннаю, ані ўдавою… Жахлівы лёс!.. Утрымліваць сям’ю з гафту, з ігры на фартэп’яна ды з урокаў англійскае мовы… Працаваць цэлы дзень, як вол, ды яшчэ не мець мужа… Бедныя кабеты!.. Мы б, пане Ігнацы, гэтак доўга не вытрымалі ў цноце, так?.. О, вар’ят стары…

– Хто вар’ят? – спытаў Жэцкі, здзіўлены раптоўным воклічам.

– Хто ж, калі не Вакульскі, – адказаў Мрачэўскі. – Сузін едзе ў Парыж і сілаю цягне яго за сабою, бо збіраецца там купляць надта шмат тавараў. Наш стары ні гроша не патраціў бы на падарожжа ды пажыў бы па-каралеўску, бо Сузін, чым далей ад жонкі, тым шырэй раскрывае кішэню… Гэ! Ды ён бы яшчэ і зарабіў тысяч з дзесяць.

– Стах… то бок, наш гаспадар зарабіў бы каля дзесяці тысяч рублёў? – спытаў Жэцкі.

– Вядома. Ну, але што ж, калі ён гэтакі ўжо ачмурэлы…

– Ну, ну… пане Мрачэўскі!.. – прысароміў яго пан Ігнацы.

– Але ж, слова гонару, ачмурэў. Бо я ведаю, што ён збіраецца ехаць на выставу ў Парыж і нават хутка…

– Так.

– Дык чаму ён не хоча ехаць з Сузіным задарма і зарабіць грошай?.. Дзве гадзіны ўпрошваў яго Сузін: “Паехалі са мною, Станіславе Пятровічу”. Прасіў, кланяўся… Усё марна. Вакульскі – не і не! Сказаў, што ў яго тут ёсць нейкія справы…

– Ну, ёсць… – прамовіў Жэцкі.