ЛЯЛЬКА

– О так, ёсць… – перадражніў яго Мрачэўскі. – Самая важная яго справа – не расчараваць Сузіна, які дапамог яму зарабіць капітал, дае вялізны крэдыт і не раз казаў мне, што не супакоіцца, пакуль Станіслаў Пятровіч не адкладзе хоць мільён рублёў… І гэткаму прыяцелю адмаўляць у невялікай паслузе, зрэшты, добра аплачанай! – абураўся Мрачэўскі.

Пан Ігнацы хацеў быў нешта сказаць, але прыкусіў язык. Ён ледзьве не прагаварыўся, што Вакульскі купляе дом Ленцкага і гэткія дарагія падарункі дае Росі.

Да канторкі наблізіліся Клейн з Лісецкім, і Мрачэўскі, рады, што яны вольныя, кінуўся з размовамі да іх, а пан Ігнацы зноў застаўся адзін над сваёю кнігаю.

“Бяда! – думаў ён. – Чаму Стах не едзе задарма ў Парыж ды яшчэ пярэчыць Сузіну?.. Якая трасца звяла яго з тымі Ленцкімі… Няўжо?.. Гэх! Але ж ён не такі ёлупень… Але шкада і падарожжа, і дзесяці тысяч рублёў… Божа, Божа, што з людзьмі робіцца…”

Ён апусціў галаву і вадзіў пальцам то знізу ўверх, то зверху ўніз, складаючы слупкі лічбаў, доўгія, як Новы Свят ды Кракаўскае прадмесце. Ён без памылак лічыў, мармытаў сабе пад нос, але не пакідала яго думка, што ягоны Стах стаіць на нейкім фатальным схіле.

“Марна, – шаптаў яму голас, прытоены на самым дне душы, – марна ўсё!.. Стах ублытаўся ў салідную авантуру… Дакладна, у палітычную авантуру, бо такі чалавек, як ён, не вар’яцеў бы з-за кабеты, хоць нават была б ёю сама панна… Ах, д’ябал, памыліўся! Адмаўляецца, грэбуе дзесяццю тысячамі рублёў… Ён, хто восем гадоў таму мусіў пазычаць у мяне па дзесяць рублёў на месяц, як жабрак… А цяпер кідае пад ногі дзесяць тысяч, замуроўвае ў камяніцу дзевяноста тысяч, робіць акцёрам прэзенты на сотні… Напрамілы Бог, я не разумею! І гэта нібы пазітывіст, чалавек, які рэальна мысліць… Мяне называюць старым рамантыкам, але ж я гэткае несусвеціцы не рабіў… Ну хіба калі з галавою ўлез у палітыку…”

Гэткія разважанні не спыняліся аж да закрыцця крамы. Галава яго пабольвала, і ён выйшаў пашпацыраваць па Новым З’яздзе, а калі вярнуўся дадому, рана лёг спаць.

“Заўтра, – сказаў ён сабе, – мне стане ясна, што тут робіцца. Калі Шлянгбаўм купіць дом Ленцкага і дасць за яго дзевяноста тысяч рублёў, гэта будзе азначаць, што Стах сапраўды з ім дамовіўся, і што сапраўды ён звар’яцеў… А можа, Стах і не купляе камяніцу, можа, усё гэта плёткі…”

Ён заснуў, і яму снілася, што ў акне высокага дома ён бачыць панну Ізабэлу, да якой Вакульскі, што стаяў з ім побач, хоча бегчы. Дарэмна намагаецца пан Ігнацы затрымаць яго, ажно ў пот яго кінула. Вакульскі вырываецца і знікае ў браме камяніцы.

“Стаху, вярніся!..”– крычыць пан Ігнацы, бо бачыць, як дом пачынае хістацца.

Дом абрынаецца. Панна Ізабэла з усмешкаю вылятае з яго, як птушка, а Вакульскага не відаць…

“Можа, ён выскачыў на падворак і выратаваўся…” – думае пан Ігнацы і прахопліваецца. Сэрца ў яго моцна калоціцца.

Назаўтра пан Ігнацы прачынаецца крыху раней за шостую, прыгадвае, што якраз сёння прадаюць на аўкцыёне камяніцу Ленцкага, што ён мусіць пабачыць гэтае відовішча, і ўскоквае з ложка, як спружына. Босы, ён бяжыць да вялікага таза, абліваецца з галавы да ног халоднаю вадою і, пазіраючы на свае лыткі, падобныя да жэрдак, мармыча: “Здаецца, патаўсцеў”.

У працэсе стараннага мыцця пан Ігнацы падымае сёння столькі шуму, што будзіць Іра. Брудны пудзель расплюшчвае адзінае вока, якое яму засталося, заўважае, падобна, нязвыклую энергічнасць свайго гаспадара і саскоквае з куфра на падлогу. Ён атрасаецца, пазяхае, выцягвае назад адну лапу, потым – другую лапу, потым прысаджваецца насупраць акна, за якім заходзіцца ад крыку кура, якую рэжуць, і вырашае, што насамрэч нічога не здарылася, таму вяртаецца на сваю посцілку. Пры гэтым выгляд у яго непрыступны, можа, і злосны (на пана Ігнацы за пустую трывогу), бо ён скручваецца, адвярнуўшыся хрыбтом да пакою, а носам і хвастом – да сцяны, і нібы жадае сказаць гэтым пану Ігнацы: “Надакучыла ўжо мне бачыць тваю мізэрнасць”.

Жэцкі ў імгненне вока апранаецца і з бліскавічнаю хуткасцю выпівае гарбату, не заўважаючы ні самавара, ні слугі, што яго прынёс. Потым бяжыць у яшчэ замкнёную краму, тры гадзіны запар лічыць, не зважаючы на пакупнікоў ды размовы “паноў”, і дакладна а дзясятай кажа Лісецкаму:

– Пане Лісецкі, а другой я вярнуся…

– Канец свету, – бурчыць Лісецкі. – Нешта надзвычайнае, калі гэты недарэка ў такі час выбраўся ў горад…

Ужо на ходніку перад крамаю Пан Ігнацы адчувае напад згрызотаў сумлення.

“Што я раблю? – думае ён. – Якая мне справа да аўкцыёнаў? Хай выстаўляюць нават палацы, а не тое што камяніцы...”

І ён вагаецца: ісці ў суд ці вярнуцца ў краму? У гэты момант ён заўважае брычку, што едзе па Кракаўскім прадмесці, а ў ёй даму – высокую, хударлявую, спакутаваную, у чорнай вопратцы. Дама глядзіць якраз на іх краму, і Жэцкі ў яе зацятым позірку ды сіняватых вуснах прыкмячае сапраўдную нянавісць.

“Далібог, гэта баранеса Кшэшоўская… – мармыча пан Ігнацы. – Вядома, яна едзе на аўкцыён… Скандал!..”

Абуджаюцца ў яго, аднак, і сумневы. Хто ведае, ці ў суд едзе баранеса? Можа, гэта ўсё плёткі?..