ЛЯЛЬКА

Тут – толькі дзве кабеты: адна ціхенька адмаўляе ружанец, другая спіць. Больш нібы нікога. Зрэшты, за калонаю ён заўважае сярэдняга росту мужчыну з добраю выпраўкаю, хоць і сівога, які задраў галаву і шэпча малітву.

Жэцкі пазнае ў ім пана Ленцкага і думае:

“Несумненна, гэты просіць Бога, каб яго дом пайшоў за сто дваццаць тысяч рублёў…”

І ён хутка выходзіць з касцёла, разважаючы, як добраму Богу задаволіць спрэчныя жаданні пані баранесы Кшэшоўскае і пана Тамаша Ленцкага.

Пасля таго, як не атрымалася знайсці таго, што ён шукаў, ні ў цукерні, ні ў касцёле, пан Ігнацы пачынае шпацыраваць па вуліцы ўздоўж будынка суда. Яму вельмі ніякавата, яму здаецца, што кожны мінак насмешліва пазірае на яго, нібы хоча сказаць: “Можа б ты, стары гультай, пільнаваўся лепш крамы?”, а з кожнае брычкі можа выскачыць нехта з “паноў” і паведаміць, што крама згарэла або правалілася скрозь зямлю. Дык ён зноў думае, ці не плюнуць на аўкцыён ды не вярнуцца да сваіх кніг і канторкі, як раптам чуе рэзкі крык.

Гэта нейкі жыдок высунуўся з акна судовае залы і нешта пракрычаў грамадцы сваіх аднаверцаў, якія табуном рынуліся на гэты заклік да дзвярэй, штурхаючы рахманых мінакоў ды тупаючы нагамі, як спуджаная чарада авечак у цеснай аўчарні.

“Ага, ужо пачаўся аўкцыён!..” – кажа сабе пан Ігнацы ды следам за імі ідзе наверх.

У гэты момант ён адчувае, як нехта штурхае яго ззаду ў плячо, а калі паварочвае галаву, бачыць таго велічнага пана, што атрымаў ад Шлянгбаўма рубель задатку ў цукерні. Велічны пан, відавочна, надта спяшаецца, бо кулакамі працярэблівае сабе шлях у натоўпе старазаконных і крычыць:

– Убок, пархатыя, бо я іду на аўкцыён!..

Жыды, насуперак сваёй звычцы, саступаюць яму дарогу ды дзівяцца:

– Які ён грашавіты, відаць! – мармыча адзін з іх свайму суседу.

Пан Ігнацы і блізка не такі смелы, як велічны ягамосць, і замест таго, каб пхацца, як той, здаецца на ласку і няласку лёсу. Плынь старазаконных падхоплівае яго, перад вачыма – зашмальцаваны каўнер і брудны шалік на вельмі ж бруднай шыі, ззаду дыхціць цыбуляю, справа нечая сівая барада казыча яму шыю, а злева моцны локаць гэтак упёрся ў плячо, што яно нямее. Яго штурхаюць, пхаюць з усіх бакоў, ледзь не дзяруць на ім вопратку. Нехта падстаўляе нагу, нехта лезе ў кішэню, нехта дае кухталя ў спіну. Надыходзіць момант, калі пану Ігнацы здаецца, што затрашчаць у яго рэбры. Ён падымае галаву і бачыць: ён ужо ў дзвярах. Вось, вось… задушаць яго… Раптам ён адчувае, як робіцца значна вальней, з разгону натыкаецца на нечыя вабноты, нядбала прыкрытыя поламі сурдута, і, нарэшце, ён у зале.

Палёгка… Навокал крычаць і лаюцца зацікаўленыя аўкцыёнам, якіх ушчувае возны:

– Чаго панове гэтак штурхаюцца? Што гэта, панове?! Быдла вы, ці што?..

“Я і не ведаў, што гэтак цяжка трапіць на аўкцыён!..” – уздыхае пан Ігнацы.

Ён мінае дзве залы – зусім пустыя. Не відаць у іх ані крэсла на падлозе, ані цвіка на сцяне. За гэтымі заламі знаходзяцца апартаменты правасуддзя, але самі яны светлыя і вясёлыя. Праз адчыненыя вокны льецца сонечнае святло і гарачае ліпеньскае паветра, поўнае варшаўскага пылу. Пан Ігнацы чуе шчабятанне вераб’ёў і несупыннае туркатанне брычак, і ў яго з’яўляецца дзіўнае ўражанне дысгармоніі.

“Хіба магчыма, – кажа ён сабе, – каб суд выглядаў гэтакім пустым, як незаселенае памяшканне, і гэтакім вясёлым?..”

Яму здаецца, што краты на вокнах ды шэрыя ў вільготных разводах сцены, абвешаныя кайданамі, лепш адпавядалі б той зале, дзе выракаюць людзей на вечнае або часовае зняволенне.

Але вось і галоўная зала, куды бягуць усе старазаконныя, дзе якраз і сканцэнтраваны ўвесь інтарэс. Пакой такі вялікі, што ў ім можна было б танцаваць мазурку на сорак пар, каб не нізкі бар’ер, што дзеліць яго на дзве часткі: для публікі ды для чыноўнікаў.

У публічнай частцы стаіць некалькі плеценых канап, а ў аўкцыённай частцы на ўзвышэнні – вялікі стол паўкругам, пакрыты зялёным сукном. Пры стале пан Ігнацы бачыць трох важных чыноўнікаў з ланцугамі на шыі ды сенатарскай сур’ёзнасцю на твары – гэта каморнікі. На стале перад кожным ляжыць стос папер з апісаннямі выстаўленых на продаж будынкаў. А паміж сталом і бар’ерам, як і за самім бар’ерам, таўчэцца сціжма дзялкоў. Усе выцягваюць шыі ды сочаць за каморнікамі гэтак засяроджана, што ім маглі б пазайздросціць нават натхнёныя аскеты, якія ўзіраюцца ў свае ўявы.

У зале, нягледзячы на адчыненыя вокны, чуваць нейкі пах – нібы гіяцынтаў ці старое замазкі. Пан Ігнацы здагадваецца: гэта ад жыдоўскіх лапсердакаў.

Калі не лічыць туркатання брычак за вакном, у зале досыць ціха. Каморнікі маўчаць, засяроджаныя на сваіх дакументах, і зацікаўленыя аўкцыёнам таксама маўчаць, засяроджаныя на каморніках, а рэшта публікі, што стаіць групкамі, насамрэч шэпчацца, але паціху. Ім не трэба, каб іх чулі.

Дык тым гучней чуваць ліхаманкавы енк баранесы Кшэшоўскае, якая трымае свайго адваката за адвароты фрака:

– Малю пана, не адыходзь… Ну… атрымае пан усё, што захоча.

– Толькі, пані баранеса, без пагрозаў! – адказвае адвакат.

– Я ж не пагражаю, не! Але не пакідай мяне, пан!.. – з жарсцю дэкламуе баранеса.