ЛЯЛЬКА

– Я б даў сто пяцьдзясят, – адказвае брунет. – Але Ленцкі – гэта няпэўная справа.

– Няпэўная?.. А пан Вакульскі навошта?..

– Пан Вакульскі, ну… гэта пэўная справа, – адказвае брунет. – Але яна неразумная, і Ленцкі неразумны, і ўсе яны неразумныя. І яны загубяць таго Вакульскага, ён сам будзе не рады…

Пану Ігнацы пацямнела ў вачах.

“Езус, Марыя! – шэпча ён. – Ужо нават на аўкцыёнах гавораць пра Вакульскага і пра яе… І яшчэ прадказваюць, што яго загубяць… Езус, Марыя!”

Пры стале, дзе сядзяць каморнікі, пачынаецца нейкі рух, усе прысутныя тышчацца бліжэй. Стары Шлянгбаўм таксама ціснецца да стала, ківае выпетранаму жыдку ды паціху падміргвае велічнаму пану, з якім нядаўна размаўляў у цукерні.

У гэты момант прыбягае адвакат пані Кшэшоўскае і, не гледзячы на яе, займае месца перад сталом ды падганяе каморнікаў:

– Хутчэй, панове, хутчэй, бо, далібог, няма часу…

За адвакатам у залу ўваходзіць яшчэ некалькі чалавек: сямейная пара, здаецца, з мяснікоў, старая дама з малым унукам і два паны, адзін – бадзёры і сівы, а другі – кучаравы і падобны да сухотніка. У абодвух паноў лагодныя фізіяноміі ды зношаная вопратка, але жыды, заўважыўшы іх, пачынаюць шаптацца ды паказваць пальцам з выразам здзіўлення і пашаны.

Абодва яны стаяць гэтак блізка ад пана Ігнацы, што той міжвольна чуе парады, якія сівы ягамосць дае кучараваму:

– Рабі, кажу, Ксавэры, як я. А я, далібог, не спяшаюся. Ужо гады тры наважваюся купіць невялікі дамок, кажу я табе, тысяч гэтак за сто, за дзвесце. Хай будзе на старасць. Але я не спяшаюся. Шукаю ў газетах, якія хаты ідуць з аўкцыёна, прыглядаюся да іх паціху, падлічваю сабе, а потым іду сюды і слухаю, што людзі за іх даюць. А як набраўся ўжо досведу і гатовы быў летась нешта купіць, дык кошты нечакана падскочылі, халера на яго, цяпер мушу спачатку ўсё лічыць!.. Але як мы разам пачнём прыглядацца, дык, кажу я табе, справа пойдзе…

– Ціха!.. – закрычалі ад стала.

Зала сцішылася, і пан Ігнацы пачаў слухаць апісанне камяніцы, якая знаходзіцца там і там, мае тры афіцыны ды тры паверхі, падворак, сад і г. д. Падчас гэтае важнае чыннасці пан Ленцкі то бляднее, то робіцца барвовы, а пані Кшэшоўская раз-пораз падносіць крышталёвы флакон у залатой аправе да носа.

– Я ведаю гэты дом! – крычыць раптам ягамосць у сініх акулярах з фізіяноміяй касцельнага служкі. – Я ведаю гэты дом!.. З заплюшчанымі вачыма можна даваць сто дваццаць тысяч рублёў…

– Не дуры, пан, галавы! – азываецца пан з фізіяноміяй круцяля, які стаіць побач з баранесаю Кшэшоўскаю. – Які там дом?! Руіны… трупярня!..

Пан Ленцкі робіцца амаль фіялетавы. Ён паварочваецца да касцельнага і пытае ў яго шэптам:

– Што гэта за лотр?

– Той?.. – перапытвае касцельны. – Латруга, дый годзе! Хай пан граф не зважае на яго…

А сам крычыць на ўвесь голас:

– Слова гонару, за гэты дом смела можна даваць сто трыццаць тысяч рублёў…

– Што гэта за поскудзь? – пытае баранеса ягамосця з круцельскаю фізіяноміяй. – Хто гэта? Той, у сініх акулярах?

– Той?.. Вядомы латруга. Адседзеў сваё на Павяку…¹⁵⁸ Хай пані на яго не зважае… Не варты ён, каб і плюнуць на яго…

– Ціха там! – разлягаецца чыноўніцкі голас ад стала.

Касцельны падміргвае пану Ленцкаму, усміхаецца яму фамільярна ды пхаецца да стала, каб заняць месца сярод удзельнікаў аўкцыёну. Іх чацвёра: адвакат баранесы, велічны пан, стары Шлянагбаўм ды выпетраны жыдок, каля якога становіцца касцельны.

– Шэсцьдзясят тысяч і пяцьсот рублёў, – асцярожна кажа адвакат пані Кшэшоўскае.

– Далібог, больш не варта… – заўважае ягамосць з фізіяноміяй круцяля.

Баранеса трыумфальна пазірае на пана Ленцкага.

– Шэсцьдзясят пяць тысяч і сто рублёў, – падае голас малакроўны жыдок.

– Шэсцьдзясят шэсць… – набаўляе Шлянгбаўм.

– Семдзясят тысяч! – крычыць касцельны.

– Ах, ах, ах! – пачынае плакаць баранеса і падае на плеценую канапку.

Яе адвакат хутка адыходзіць ад стала і бяжыць бараніць забойцу.

– Семдзясят пяць тысяч!.. – крычыць велічны пан.

– Паміраю! – енчыць баранеса.

У зале робіцца рух. Стары ліцвін падхоплівае баранесу, але ў яго адбірае яе Марушэвіч, які невядома скуль з’явіўся на гэтай урачыстасці. Баранеса плача, абапіраецца на Марушэвіча ды выходзіць з залы. Пры гэтым яна кляне свайго адваката, суд, удзельнікаў аўкцыёну і каморнікаў. Пан Ленцкі балесна ўсміхаецца, а выпетраны жыдок тым часам кажа:

– Восемдзясят тысяч і сто рублёў…

– Восемдзясят пяць… – перабівае яго Шлянгбаўм.

Пан Ленцкі ўвесь ператвараецца ў слых і ў зрок. Ён не зводзіць вачэй з трох пакупнікоў, а вуха яго ловіць словы тоўстага пана:

– Восемдзясят восем тысяч…

– Восемдзясят восем і сто рублёў, – кажа худасочны жыдок.

– Няхай будзе дзевяноста, – заканчвае стары Шлянгбаўм і б’е рукою па стале.

– Дзевяноста тысяч, – пачынае каморнік, – першы раз…

Пан Ленцкі забывае пра этыкет, пхаецца наперад да касцельнага і шэпча яму:

– Таргуйся, пан!

– Чаго пан патыліцу чухае? – звяртаецца касцельны да выпетранага жыдка.

– А пан чаго тут бушуе? – азываецца да касцельнага адзін з каморнікаў. – Ты, хіба, купіш дом?.. Вымятайся адсюль, пан!

– Дзевяноста тысяч другі раз!.. – працягвае каморнік.

Твар пана Ленцкага робіцца шэры.