ЛЯЛЬКА

Сярод сталага насельніцтва зачараванага свету з’яўляўся часам звычайны смяротны, які на крылах славы здолеў узбіцца ажно на вяршыню Алімпу. Звычайна быў гэта які-небудзь інжынер, які злучаў акіяны або свідраваў ці нават будаваў Альпы. Быў нейкі капітан, які ў вайне з дзікунамі страціў сваю каманду, а сам, увесь паранены, ацалеў дзякуючы каханню мурынскае прынцэсы. Быў падарожнік, які быццам бы адкрыў нейкую новую частку свету, карабель якога разбіўся каля бязлюднае выспы, і сам ён ці не пакаштаваў чалавечыны?

Бывалі там, нарэшце, славутыя мастакі і, галоўнае, натхнёныя паэты, якія пісалі ў альбомы князёўнам прыгожыя вершы, якім дазвалялася безнадзейна закахацца і ўвекавечыць вабноты сваіх жорсткіх багінь спачатку ў газетах, а потым у асобных томіках, надрукаваных на веленевай паперы.

Усё гэтае насельніцтва, сярод якога асцярожна рухаліся лёкаі ў ліўрэях, абшытых галунамі, кампаньёнкі, убогія кузінкі і кузіны, што прагнулі лепшых пасадаў, – усё гэтае насельніцтва святкавала вечнае свята.

У поўдзень пачынаўся абмен візітамі альбо наведванне крамаў. Бліжэй да вечара надыходзіў час для таго, каб бавіцца: перад абедам, падчас абеду і пасля абеду. Потым пара ўжо было ехаць на канцэрт або ў тэатр, каб там убачыць іншы штучны свет, дзе героі рэдка калі елі і працавалі, затое няспынна размаўлялі паміж сабою, дзе здрадлівасць кабет была прычынаю вялікіх катастроф і дзе каханак, забіты мужам у пятым акце, на другі дзень уваскрасае з мёртвых у першым акце, каб рабіць тыя самыя памылкі і размаўляць сам з сабою так, што асобы побач з ім яго не чуюць. Пасля тэатра зноў усе збіраліся ў салонах, дзе слугі разносілі халодныя і гарачыя напоі, нанятыя артысты спявалі, маладзіцы слухалі апавяданні зраненага капітана пра мурынскую прынцэсу, панны гутарылі з паэтамі пра роднасць душ, старэйшыя паны выкладалі інжынерам свае погляды на інжынерную справу, а дамы сярэдняга веку намёкамі і позіркамі змагаліся за падарожніка, які еў чалавечыну. Потым пачыналася вячэра; тады раты елі, страўнікі ператраўлялі, а чаравікі размаўлялі пра пачуццёвасць ледзяных сэрцаў і пра летуценнасць цвярозых галоў. А потым – раз’язджаліся, каб у сне сапраўдным набрацца сілы для сну жыцця.

Па-за гэтым чарадзейным светам быў яшчэ іншы свет – звычайны.

Пра яго існаванне ведала панна Ізабэла і нават любіла аглядаць яго з акна карэты, вагона або ўласнага пакоя. У такой рамцы і з такое адлегласці ён падаваўся маляўнічым і нават сімпатычным. Бачыла яна сялян, якія павольна аралі зямлю, вялікія вазы, якія цягнулі заезджаныя коні, хлопцаў, якія разносілі садавіну і гародніну, старога, які тоўк каменне на шашы, пасланцаў, што спяшаліся некуды, прыгожых і надакучлівых гандлярак кветкамі, сям’ю – з бацькі, таўстухі маці і чацвярых дзяцей, якія парамі трымаліся за рукі, фарсуна з ніжэйшае сферы, які ехаў, смешна разваліўшыся на брычцы, часам – пахаванне. І яна казала сабе, што той свет, хоць і ніжэйшы, – прыгожы. Ён нават больш прыгожы, чым на лубачных малюнках, бо рухаецца і змяняецца штохвілінна.

І яшчэ ведала панна Ізабэла, як у аранжарэях – кветкі, а на вінаградніках – вінаград, гэтак і ў тым, ніжэйшым свеце, растуць патрэбныя ёй рэчы. Адтуль паходзіць яе верны Мікалай і Ануся, там робяць мяккія фатэлі, парцаляну, крышталь і фіранкі, там нараджаюцца палацёры, абіўшчыкі, садоўнікі і паненкі, якія шыюць сукенкі. Аднойчы яна загадала, каб яе завялі ў кравецкую майстэрню пры краме, і ёй здалося вельмі цікавым тое, што яна там убачыла: дзясяткі майстрых кроілі, фастрыгавалі і ўкладалі на манекенах фалды ўбораў. Яна была ўпэўненая, што гэта спраўляе ім вялікую прыемнасць, бо тыя паненкі, якія здымалі з яе мерку альбо прымяралі сукенку, былі заўсёды такія ўсмешлівыя і надта стараліся, каб строй добра ёй пасаваў.

І яшчэ ведала панна Ізабэла, што на тым – звычайным – свеце трапляюцца людзі няшчасныя. Дык кожнаму жабраку, які б яе ні напаткаў, яна загадвала даваць па некалькі злотых, а спаткаўшы аднойчы знясіленую маці з белым, як воск, дзіцём пры грудзях, яна аддала ёй сваю бранзалетку. І брудных дзяцей, якія прасілі міласціну, яна адорвала цукеркамі і цалавала з пабожным пачуццем. Здавалася ёй, што ў кім-небудзь з тых бедачын, а можа і ў кожным з іх, прытаіўся Хрыстос, які стаў ёй на дарозе, каб даць магчымасць здзейсніць добры ўчынак.

Наогул, да людзей з ніжэйшага свету яна мела зычлівае сэрца. Ёй прыгадваліся словы Святога Пісання: “У поце чала свайго працаваць будзеш”. Відавочна, яны моцна зграшылі, калі іх пакаралі працаю, але ж такія, як яна, анёлы не маглі не спачуваць іх лёсу. Такія, як яна, для якой найбольшаю працаю было націснуць на электрычны званок або аддаць загад.

Раз толькі ніжэйшы свет зрабіў на яе магутнае ўражанне.