ЛЯЛЬКА

Гэтым разам у велікасвецкім таварыстве ўзнікла замяшанне. Адны сцвярджалі, што пан Тамаш – скончаны банкрут, іншыя гатовыя былі прысягнуць, што ён прыхаваў частку грошай, каб забяспечыць шчасце адзінай дачцэ. Кандыдаты ў жаніхі ды іхнія бацькі апынуліся ў пакутлівай няпэўнасці. Дык, каб нічым не рызыкаваць, але нічога і не страціць, яны ўшаноўвалі панну Ізабэлу без залішняга заангажавання і паціху пакідалі свае візіткі, молячы Бога, каб іх выпадкам не запрасілі, пакуль сітуацыя не высветліцца.

Візітаў у адказ пан Тамаш, безумоўна, не рабіў. Апраўдвалася гэта ягонай эксцэнтрычнасцю і смуткам па Віктару Эмануілу.

Удзень пан Тамаш шпацыраваў па Алеях, а вечарамі гуляў у віст у рэсурсе. Фізіяномія яго заўсёды была такая спакойная, а пастава гэткая ганарыстая, што кавалеры ягонай дачкі зусім ужо не ведалі, што і думаць. Разважныя – чакалі, але больш смелыя зноў пачалі адорваць яе пяшчотнымі позіркамі, ціха ўздыхаць або з трымценнем паціскаць ёй руку, на што панна адказвала з ледзяной, а часам і з пагардлівай абыякавасцю.

Панна Ізабэла была незвычайна прыгожаю кабетаю. Усё ў ёй было арыгінальна і дасканала. Рост – вышэй за сярэдні, вельмі зграбныя формы, пышныя светлыя валасы з попельным адценнем, носік прамы, вабныя вусны, зубы, як перлы, рукі і ногі ўзорнае прыгажосці. Асабліва ўражвалі яе вочы, часам цёмныя і летуценныя, часам з вясёлымі іскрынкамі, а часам блакітныя і халодныя, як лёд.

Дзівоснаю была яе міміка. Калі яна гаварыла, дык гаварылі яе вусны, бровы, ноздры, рукі, уся яе пастава, а больш за ўсё яе вочы, праз якія, здавалася, яна хоча пераліць сваю душу ў слухача. А калі сама слухала, здавалася, што яна хоча выпіць душу з апавядальніка. Яе вочы ўмелі галубіць, песціць, плакаць без слёз, маглі спапяляць і працінаць холадам. Часам здавалася, што яна, зачараваная, ужо абаўе некага рукамі і пакладзе яму галаву на плячо, але калі шчаслівец раставаў ад асалоды, яна раптам выконвала нейкі рух, які папярэджваў: схапіць яе немагчыма, бо яна або ўцячэ, або адапхне кавалера, або загадае лёкаю выставіць яго за дзверы…

Цікаваю з’яваю была душа панны Ізабэлы.

Каб у яе нехта шчыра запытаўся: што такое гэты свет і што такое яна сама? – дык яна несумненна адказала б, што свет – гэта зачараваны сад, поўны дзівосных замкаў, а яна сама – багіня або німфа, вымушаная жыць у цялеснай форме.

Панна Ізабэла з калыскі жыла ў свеце прыгожым, і не толькі звышчалавечым, але – звышнатуральным. Спала яна на пуховых пярынах, апраналася ў ядваб ды гафт, сядзела на мяккай разной мэблі з эбену або палісандру, піла з крышталю, ела са срэбра і парцаляны, каштоўнай, як золата.

Для яе не існавалі часіны году, толькі вечная вясна, поўная лагоднага святла, жывых кветак і водару. Не існавалі гадзіны дня, бо бывала так, што яна па некалькі месяцаў клалася спаць а восьмай раніцы, а абедала а другой ночы. Не існавалі геаграфічныя асаблівасці, бо ў Парыжы, Вене, Рыме, Берліне ці Лондане знаходзіліся тыя самыя людзі, былі тыя самыя звычаі, такая самая мэбля і нават тыя самыя стравы: суп з водарасцяў Ціхага акіяну, вустрыцы з Паўночнага мора, рыба з Атлантыкі або з Міжземнага мора, дзічына з розных краін, садавіна з усіх частак свету. Для яе не існавала нават сілы цяжару, бо крэсла ёй падсоўвалі, посуд падавалі, саму яе па вуліцы вазілі, на сходах падтрымлівалі, уверх узносілі.

Вуаль хавала яе ад ветру, карэта – ад дажджу, сабалінае футра – ад холаду, парасон і пальчаткі – ад сонца. І так жыла яна дзень за днём, месяц за месяцам, год за годам, не толькі над людзьмі, а нават над законамі прыроды. Два разы трапляла яна ў страшную буру, раз – у Альпах, другі – на Міжземным моры. Дранцвелі ад жаху самыя адважныя, але панна Ізабэла са смехам прыслухоўвалася да грукату скал, што крышыліся на друз, да таго, як трэсла іх карабель, нават не дапускаючы думкі пра небяспеку. Прырода проста наладзіла ёй прыгожае відовішча з перуноў, камянёў і марское бездані, як раней паказала месяц над Жэнеўскім возерам або сонца, што выбліснула з-за хмар над Рэйнскім вадаспадам. Тое ж самае, зрэшты, робяць механікі ў тэатрах, і нават нервовых дам гэтага не палохае.

Гэты свет вечнае вясны, дзе шамацеў ядваб, раслі толькі дрэвы, ўпрыгожаныя разьбою, а гліна была па-мастацку распісаная, гэты свет меў сваё адмысловае насельніцтва. Паўнавартаснымі ягонымі жыхарамі былі прынцэсы і прынцы, графіні і графы, вельмі радавітая і багатая шляхта абодвух палоў. Былі там яшчэ замужнія кабеты і жанатыя мужчыны ў ролях гаспадынь і гаспадароў дамоў, матроны, якія сачылі за дасканаласцю манер і захаваннем традыцый, старыя паны, якія займалі лепшыя месцы за сталом, сваталі і дабраслаўлялі моладзь ды гулялі ў карты. Былі таксама біскупы, заступнікі Бога на зямлі, высокія чыноўнікі, прысутнасць якіх ахоўвала свет ад грамадскіх непарадкаў і землятрусаў, і, нарэшце, дзеці, малыя херувімы, пасланыя з неба для таго, каб дарослыя маглі ладзіць кіндэрбалі.