ЛЯЛЬКА

– Гэтак часам здаецца, – адказала яна. – Я не ведаю, хто там напісаў, што чалавек толькі тады шчаслівы, калі навокал сябе бачыць тое, што носіць у сабе… Але я кажу, няважна, чаму шчаслівы, абы ім быў… Прабачыш мне, калі я абуджу цябе?..

– Калі ласка, пані, – адказаў ён і міжвольна збялеў.

Старшынёва глядзела на яго, як і раней, ды злёгку ківала галавою.

– Ну, але не бойся, што я абуджу кепскімі навінамі. Буджу я цябе звычайным чынам. Думаў ты нешта пра тую цукроўню, якую раяць мне тут паставіць?

– Яшчэ не…

– Нічога пільнага. Але на дзядзьку зусім ужо ты забыўся. А ён, бедачына, ляжыць непадалёк адсюль, за тры мілі, у Заслаўлі… Можа, паехалі б вы туды заўтра. Наваколле прыгожае, руіны замка… Маглі б вельмі прыемна прабавіць час і нешта з тым каменем надмагільным зрабіць.

– Ведаеш што, – дадала яна і ўздыхнула, – перадумала я. Не трэба разбіваць камень каля замка. Пакінь яго на месцы, толькі загадай выбіць на ім гэтыя радкі: “Мясціны, дзе гулялі мы з табою…”²²³ Ведаеш?..

– О, так, ведаю…

– Каля замка ходзіць больш людзей, чым на могілках, хутчэй прачытаюць і, можа, задумаюцца пра апошнюю мяжу ўсяго на гэтым свеце, нават кахання…

Вакульскі выйшаў ад старшынёвай устрывожаны. “Што значыць гэтая размова?..” – падумаў ён, але, на шчасце, спаткаў панну Ізабэлу, якая ішла ў бок сажалкі, і забыўся на ўсё.

На другі дзень усё таварыства, і праўда, паехала ў Заслаўле. Міналі яны лясы, зялёныя пагоркі, яры з жоўтымі схіламі. Наваколле было прыгожае, яшчэ лепшае было надвор’е, але Вакульскі нічога не бачыў, занураны ў смутныя думкі… Ён ужо не быў сам-насам з паннаю Ізабэлаю, як яшчэ ўчора, нават сядзеў у брычцы не побач з ёю, а насупраць панны Феліцыі, а горш за ўсё… Але ўжо тое яму толькі здалося, і ён нават смяяўся ў душы са сваіх падазрэнняў. Яму здалося, што Старскі неяк дзіўна паглядзеў на панну Ізабэлу, і тая ўся зачырванелася.

“Ах, глупства, – думаў ён, – навошта ёй мяне ашукваць!.. Ёй – мяне! Калі я нават не нарачоны”.

Ён пастараўся пазбавіцца сваіх падазрэнняў, і толькі прыкра яму было, што Старскі сядзіць побач з паннаю Ізабэлаю. Але толькі крыху…

“Ну, прынамсі, не забараню ж я ёй, – думаў ён, – сядаць з тым, з кім яна хоча. І не буду прыніжацца да рэўнасці, бо, як бы там ні было, а гэта подлае пачуццё, і часцей за ўсё неабгрунтаванае… Зрэшты, каб яны са Старскім хацелі абменьвацца чулымі позіркамі, дык не рабілі б гэтага так яўна. Вар’ят з мяне…”

Праз пару гадзін яны былі ўжо на месцы.

Заслаўле, некалі мястэчка, а цяпер ціхая вёска, стаіць у нізіне сярод заліўных лугоў. Апроч касцёла і даўняе ратушы, усе будынкі аднапавярховыя, драўляныя і старыя. Пасярод рынку, а хутчэй, пляца ў выбоінах ды калдобінах, высозная гара смецця і студня пад дзіравым дахам, які падтрымліваюць чатыры слупы.

З нагоды шабасу рынак быў пусты, а ўсе крамкі замкнёныя.

У паўднёвым баку за вярсту ад мястэчка ўздымаліся ўзгоркі. На адным з іх стаялі руіны замка: дзве шасцікутныя вежы, на адной з якіх буяла пустазелле, а на другой вырасла купа дубоў.

Калі падарожнікі спыніліся на рынку, Вакульскі выйшаў, каб пабачыцца з пробашчам, а Старскі пачаў камандаваць.

– Дык мы, – сказаў ён, – паедзем брычкаю да тых дубоў і з’ядзім тое, што Бог даў, а кухары прыгатавалі. Брычка вернецца сюды па пана Вакульскага.

– Дзякуй, – адказаў Вакульскі. – Я не ведаю, колькі тут давядзецца затрымацца, дык лепш прайдуся пешкі. Зрэшты, мне яшчэ трэба падыйсці да руін…

– І я з панам, – азвалася панна Ізабэла. – Я хачу зірнуць на любімы камень старшынёвай… – дадала яна ціха. – Прашу даць мне знак, як пан там будзе.

Брычка ад’ехала, Вакульскі зайшоў на плябань і за чвэрць гадзіны вырашыў справу. Пробашч запэўніў яго, што ніхто ў горадзе не будзе мець прэтэнзій, калі на замкавым камені з’явіцца нейкі надпіс, абы не быў ён блюзнерскім або бязбожным… А калі пробашч даведаўся, што гаворка пра памятку па нябожчыку капітане Вакульскім, якога ён ведаў асабіста, дык паабяцаў, што сам зоймецца гэтым.

– Ёсць тут нейкі Венгелек, рукасты, прайдзісвет: і каваль крыху, і цясляр, дык, можа, ён здолее выбіць на камені тое, што трэба. Зараз я па яго пашлю.

Хвілін праз пятнаццаць з’явіўся Венгелек, хлопец гадоў дваццаці з лішкам. Твар у яго быў вясёлы і кемлівы. Калі ён пачуў ад слугі ксяндза, што ёсць магчымасць зарабіць, дык прыбраўся ў шарачковы сурдут з кароткім станам і поламі да зямлі ды шчодра намазаў сабе валасы лоем.

Вакульскі спяшаўся скончыць справу, таму ён развітаўся з пробашчам і пайшоў з Венгелькам да руін.

Калі яны зайшлі ўжо за рагатку, зачыненую ў той дзень, Вакульскі спытаў у хлопца:

– Ці добра ты ўмееш пісаць, браце?

– Авой! Мне з суду не раз давалі перапісваць, хоць почырк у мяне і не надта. А тыя вершы, што пан эканом з Атроча пісаў дачцэ лесніка, гэта мая работа. Ён толькі купляў паперу і яшчэ не заплаціў мне сорак грошай за пісанне. А на вензелі не забываўся…

– І на камені здолееш напісаць?