ЛЯЛЬКА

Не магу апісаць, як мне тужліва, а можа, проста сумна… Але і гэта мінецца. Той малады інжынер ходзіць да нас амаль праз дзень. Спачатку ён забаўляў мяне размовамі пра жалезныя масты, а цяпер апавядае, як быў закаханы ў асобу, што выйшла за іншага, і ў якой быў роспачы, як страціў надзею закахацца другі раз, як чакае выздараўлення ў новым, лепшым каханні. Яшчэ ён прызнаўся мне, што папісвае вершыкі, у якіх, аднак, апявае прыгажосць прыроды… Часам аж плакаць мне хочацца ад нуды, але без кампаніі памерла б, вось і раблю выгляд, што слухаю і часам дазваляю яму пацалаваць мне ручку…”

У Вакульскага жылы набрынялі на лбу… Ён перадыхнуў і чытаў далей:

“Тата вельмі нездаровы. Плача па некалькі разоў на дзень, і варта мне на пяць хвілін застацца з ім сам-насам, як ён пачынае дакараць мяне сама ведаеш за каго!.. Не паверыш, як гэта мяне засмучае.

У заслаўскіх руінах я бываю амаль праз дзень. Нешта мяне туды цягне, не ведаю – прыгожая прырода ці адзінота. Калі мне вельмі горка, пішу розныя рэчы алоўкам на шурпатых сценах і з радасцю думаю: як добра, што першы дождж гэта змые.

Але… але… Я забылася пра галоўнае! Ведаеш, маршалак напісаў бацьку ліст, у якім фармальным чынам просіць маёй рукі. Я ўсю ноч плакала, не таму, што магу стаць маршалковай, але… што гэтак лёгка ўсё можа стацца!..

Пяро выпадае ў мяне з рук. Бывай здаровая і ўспамінай часам сваю няшчасную Бэлу”.

Вакульскі скамечыў ліст.

“Гэтак пагарджаю і… яшчэ кахаю яе!” – прашаптаў ён.

Галава ў яго палала. Ён хадзіў па пакоі з кутка ў куток з заціснутымі кулакамі і ўсміхаўся сваім марам.

Надвячоркам ён атрымаў тэлеграму з Масквы, пасля чаго адразу ж паслаў дэпешу ў Парыж. А ўвесь наступны дзень з ранку да вечара ён праседзеў з адвакатам ды натарыусам.

Кладучыся спаць, ён падумаў:

“Ці не раблю я недарэчнасць?.. Ну, на месцы, прынамсі, будзе ясна… Ніхто не ведае, ці можа існаваць метал, лягчэйшы за паветра, але няма сумневаў, што ў гэтым нешта ёсць… Зрэшты, пошукі філасофскага каменю прывялі да з’яўлення хіміі, дык невядома, што будзе цяпер... Але мне ўсё адно, абы вылезці з гэтага балота…”

На трэці дзень апоўдні прыйшоў адказ з Парыжа. Вакульскі перачытаў яго некалькі разоў. А неўзабаве прынеслі ліст ад пані Вансоўскае. На канверце, на месцы пячаткі, была выява сфінкса.

– Так, – з усмешкаю прамармытаў Вакульскі. – Твар чалавечы, а тулава звера. Наша фантазія дадае нам крылаў.

“Няхай пан зойдзе да мяне на пару хвілін, – пісала пані Вансоўская, – бо я маю да пана пільную справу, а сёння хацела ўжо ехаць.”

“Пабачым, што за пільная справа!” – сказаў сабе ён.

Праз паўгадзіны ён быў у пані Вансоўскае. У вітальні стаялі гатовыя ў дарогу куфры. Пані прыняла яго ў сваім працоўным кабінеце, у якім аніводная дробязь не сведчыла на карысць працы.

– А! Вось які пан ветлівы! – абражаным тонам пачала пані Вансоўская. – Учора я цэлы дзень чакала пана, а пан і не паказаўся…

– Але ж пані забараніла мне прыходзіць, – адказаў здзіўлены Вакульскі.

– Як?.. Хіба я не запрасіла пана ў вёску?.. Але добра, буду лічыць гэта праяваю эксцэнтрычнасці… Дарагі пане, маю вельмі пільную справу. Я збіраюся ненадоўга паехаць за мяжу і хачу параіцца з панам, калі лепш купіць франкі – цяпер ці перад выездам?..

– Калі пані едзе?

– Так… у лістападзе… у снежні… – адказала яна і пачырванела.

– Лепш перад самым ад’ездам.

– Пан так мяркуе?

– Прынамсі, усе так робяць.

– Вось я і не хачу рабіць, як усе! – выгукнула пані Вансоўская.

– Дык няхай пані купіць цяпер.

– А калі да снежня франкі патаннеюць?

– Дык няхай пані да снежня не купляе.

– Ну, пане, – сказала яна, раздзіраючы нейкую паперчыну, – добрыя парады! Чорнае – гэта чорнае, а белае – гэта белае… Які з пана мужчына?! Мужчына ва ўсім мусіць быць рашучы, прынамсі, ведаць, чаго ён хоча. Што ж, прынёс мне пан ліст Бэлы?

Вакульскі моўчкі аддаў ліст.

– Насамрэч? – ажывілася яна. – Дык пан яе не кахае?.. У такім выпадку размова пра яе не павінна быць пану прыкраю. Бо я мушу… або памірыць вас, або… Няхай ужо бедная дзяўчына не пакутуе… Пан быў несправядлівы да яе, пакрыўдзіў яе… Гэта несумленна… чалавек з гонарам не можа збаламуціць некага і кінуць, як звялы букет…

– Несумленна! – паўтарыў Вакульскі. – Няхай пані зробіць ласку сказаць, якой сумленнасці можна чакаць ад чалавека, якога кармілі пакутамі ды прыніжэннем або прыніжэннем ды пакутамі?

– Але, разам з тым, меў пан і іншыя хвіліны.

– О так! Пару спагадлівых позіркаў і некалькі зычлівых слоў, якія маюць цяпер у маіх вачах тую загану, што былі… містыфікацыяй.

– Але яна шкадуе, і каб пан вярнуўся…

– Навошта?

– Па яе сэрца і руку.

– Пакідаючы другую для таемных і яўных каханкаў?.. Не, пані, хопіць ужо з мяне гэтых спаборніцтваў, у якіх біты я панамі Старскімі, Шастальскімі ды ліха яго ведае, кім яшчэ… Я не магу граць ролю еўнуха пры сваім ідэале і ў кожным мужчыне бачыць шчаслівага саперніка ці нязванага кузіна…

– Як гэта нізка! – закрычала пані Вансоўская. – Дык за адну памылку, зрэшты, нявінную, пагарджае пан каханаю кабетаю?..