ЛЯЛЬКА

Усе гэтак кажуць. Збіралася нават паехаць туды імператрыца Яўгенія і прывезці прах сына ў Англію. Так гэта ці не, я не ведаю, бо ўжо з ліпеня не чытаю газет, і не хочацца мне размаўляць пра палітыку.

Нічога не вартая гэта палітыка! Даўней не было тэлеграм і перадавых артыкулаў, а свет тым часам рухаўся наперад, і кожны разумны чалавек мог арыентавацца ў палітычнай сітуацыі. А сёння ёсць тэлеграмы, перадавыя артыкулы і апошнія навіны, а якая рацыя? Абы галаву дурыць!

Нават горш, бо мала таго, што галаву дураць, дык яшчэ і сэрца крояць. І каб не Кеніг²⁵⁵ або пачцівы Суліцкі²⁵⁶, дык чалавек ушчэнт страціў бы веру ў божую справядлівасць. Гэткія рэчы пішуць сёння ў газетах!..

А што да князя Людвіка Напалеона, дык мог ён загінуць, але мог і схавацца недзе ад агентаў Гамбеты. Я ў чуткі асабліва не веру.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --

Клейна па-ранейшаму няма, а Лісецкі перабраўся ў Астрахань на Волзе. Перад ад’ездам сказаў мне, што хутка застануцца тут адны жыды, а рэшта зжыдзее.

Лісецкі, як заўсёды, у кіпні купаны.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --

Здароўе маё нікуды не вартае. Стамляюся я гэтак хутка, што ўжо без кійка не выходжу на вуліцу. Увогуле, нічога мне не замінае, толькі часам неяк дзіўна баліць у плячах і няма чым дыхаць. Але гэта пройдзе, а не пройдзе, дык усё адно. Гэтак змяняецца свет у горшы бок, што хутка не будзе з кім і словам перакінуцца, не будзе ў што верыць.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --

У канцы ліпеня Генрык Шлянгбаўм справіў дзень нараджэння ужо як гаспадар крамы і кіраўнік нашае суполкі. Хоць і напалову не было ў яго так, як летась у Стаха, аднак збегліся ўсе прыяцелі і непрыяцелі Вакульскага ды пілі за здароўе Шлянгбаўма. Аж шыбы дрыжалі.

Гэх, людзі, людзі!.. За поўнаю міскаю ды пляшкаю гатовыя ў канаву лезці, а за рублём дык нават не ведаю ўжо куды.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --

Авой, авой!.. Паказалі мне сёння “Кур’ерак”, у якім пані баранеса Кшэшоўская названая адной з самых высакародных жанчын, бо дала дзвесце рублёў на нейкі там прытулак. Відавочна, забыліся ўжо на працэс з пані Стаўскаю ды скандалы з кватарантамі.

Няўжо муж гэтак бабу зацугляў?..

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --

На жыдоў касавурацца ўсё больш і больш. Дайшло ўжо да чутак, што жыды хапаюць хрысціянскіх дзяцей ды забіваюць іх на мацу.

Калі я чую гэткія гісторыі, далібог, праціраю вочы і пытаю сам у сябе: або я зараз трызню ў гарачцы, або ўся мая маладосць была сном?..

Але найбольш злуе мяне тое, як цешыцца доктар Шуман з гэтага браджэння.

– Так ім і трэба, пархатым!.. – кажа ён. – Няхай учыняць ім авантуру, няхай навучаць іх розуму. Гэта геніяльная раса, але гэткія шэльмы, што без бізуна ды шпораў рады не дасі…

– Доктарку, – адказваю я, бо не магу ўжо трываць, – калі жыды гэткія галганы, як пан кажа, дык ім нават і шпоры не памогуць.

– Можа, і не выправяць, але розуму дададуць ды навучаць мацней трымацца за рукі, – адказаў ён. – А каб жыды былі больш салідарныя!.. Уга!

Дзіўны чалавек гэты доктар. Пачцівы, гэта праўда, а перадусім разумны, але ж яго пачцівасць не ад сэрца. Не ведаю, можа, гэта проста звычка. А розум ён мае такі, што лягчэй яму сто рэчаў абсмяяць ды зглуміць, чым адну стварыць. Калі я з ім гутару, думаецца мне часам што ягоная душа, як крыга лёду, нават і агонь у ёй адбіваецца, але сама яна ніколі не сагрэецца.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --

Стах паехаў у Маскву, здаецца, каб разлічыцца з Сузіным. Мае ў яго з паўмільёна рублёў (хто б думаў два гады таму!), але што ён будзе рабіць з гэткаю прорваю грошай, не ўяўляю сабе.

Стах заўсёды быў арыгіналам і рабіў неспадзяванкі. Ці не рыхтуе нам наступную?.. Аж баюся.

А Мрачэўскі тым часам пасватаўся да пані Стаўскае і пасля нядоўгага вагання атрымаў згоду. Каб яны, як праектуе Мрачэўскі, адчынілі краму ў Варшаве, я ўвайшоў бы з імі ў долю ды пасяліўся б пры іх. І Божа мой! Калыхаў бы я дзяцей Мрачэўскага, хоць раней думаў, што падобную службу мог саслужыць толькі дзецям Стаха.

Жыццё невыносна цяжкае…

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --

Учора даў пяць рублёў, каб памаліліся за князя Людвіка Напалеона. Але толькі за яго, бо, можа, ён і не загінуў, як усе языкамі менцяць… А каб… Я не знаюся на тэалогіі, але лепш паспрыяць яму і на тым свеце на ўсялякі выпадак. Бо няўжо?...

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --

Мне і праўда нядужыцца, хоць Шуман кажа, што ўсё добра. Забараніў ён мне піва, каву, віно, шпаркую хаду, хваляванне… Разумнік!.. Гэтакі рэцэпт і я здолею выпісаць, а паспрабуй ты яго выканаць…

Ён размаўляе са мною так, нібы мае падазрэнне, што я занепакоены лёсам Стаха. Дзівак чалавек!.. Хіба Стах не паўнагадовы або ці не развітваўся я з ім на сем гадоў? Гады мінулі, Стах вярнуўся і зноў пачаў шукаць прыгодаў.