ЛЯЛЬКА

Але Ахоцкі бы пахмурны.

– Нічога іншага, як клопаты! – адказаў ён. – Ці ведае пан, што памёр Ленцкі?..

– Бацька тае… тае?.. – здзівіўся пан Ігнацы.

– Тае… тае!.. І нават ці не з-за яе самое…

– У імя Айца і Сына… – перажагнаўся Жэцкі. – Колькі ж людзей мае намер звесці ў магілу гэтая кабета?.. Бо, наколькі я ведаю, а напэўна і для пана гэта не таямніца, што і Стах трапіў у бяду толькі з-за яе…

Ахоцкі паківаў галавою.

– Можа мне пан расказаць, што сталася з Ленцкім?.. – пацікавіўся пан Ігнацы.

– Гэта не сакрэт, – адказаў Ахоцкі. – Напачатку лета папрасіў рукі панны Ленцкае маршалак…

– Той… той?.. Бацькам маім мог быць, – заўважыў Жэцкі.

– Можа, таму панна і згадзілася, прынамсі, не адмовіла. Дык стары сабраў свае манаткі, што там засталося ў яго пасля дзвюх жонак, і прыехаў у вёску да графіні… да цёткі панны Ізабэлы, у якой яна жыла разам з бацькам…

– Ашалеў.

– Здаралася гэта і з разумнейшымі за яго, – працягваў Ахоцкі. – Тым часам, нягледзячы на тое, што маршалак лічыўся ўжо жаніхом, панна Ізабэла часцяком, а пазней нават і штодня, ездзіла ў таварыстве аднаго інжынера да руін старога замка ў Заслаўлі… Казала, што гэта ратуе яе ад нуды…

– І маршалак нічога?

– Маршалак, вядома, маўчаў, але кабеты пераконвалі панну, што гэтак рабіць нягожа. А ў яе на ўсё адзін адказ: “Маршалак павінен радавацца, што я выйду за яго, а выйду я не дзеля таго, каб адмаўляцца ад таго, што мне падабаецца…”

– І пэўна, маршалак заспеў іх на гарачым у тых руінах? – заўважыў Жэцкі.

– І-і-і… не!.. Ён нават туды не зазіраў. А каб і зазірнуў, дык упэўніўся б, што панна Ізабэла брала з сабою наіўнага інжынерыка толькі дзеля таго, каб у яго прысутнасці сумаваць па Вакульскім…

– Па Ва-куль-скім?..

– Прынамсі, так здагадваліся, – казаў Ахоцкі. – Тады ўжо я сам ёй зрабіў заўвагу, што ў таварыстве аднаго закаханага нягожа сумаваць па іншым. Але яна адказала мне, паводле свайго звычаю: “Няхай радуецца, што я дазваляю яму глядзець на сябе…”

– Асёл гэты інжынер!..

– Не аж такі, бо, нягледзячы на ўсю сваю наіўнасць, ён абдумаўся і адмовіўся раз і назаўсёды ездзіць з паннаю Ізабэлаю смуткаваць у руіны. Адначасова і маршалак, які раўнаваў да інжынера, адмовіўся ад жаніхоўства ды з’ехаў на Літву гэтак дэманстратыўна, што ў панны Ізабэлы ды графіні здарыліся прыпадкі, а пачцівы Ленцкі і хаўкнуць не паспеў – памёр ад апаплексічнага ўдару…

Калі Ахоцкі скончыў апавядаць, ён абхапіў галаву рукамі і зарагатаў.

– Падумаць толькі, – дадаў ён, – што гэткая кабета столькіх людзей з розуму зводзіла…

– Але ж гэта пачвара!.. – выгукнуў Жэцкі.

– Не. Яна нават не дурніца і някепская, па сутнасці, толькі… такая, як тысячы іншых з яе атачэння.

– Тысячы?..

– На жаль!.. – уздыхнуў Ахоцкі. – Уяві сабе, пан, клас людзей забяспечаных або нават багатых, якія добра харчуюцца, але няшмат робяць. Чалавеку трэба нейкім чынам траціць энергію, дык калі ён не працуе, кідаецца ў распусту, прынамсі, займаецца казытаннем нерваў… Але і да распусты, і да казытання нерваў неабходныя кабеты – прыгожыя, элегантныя, дасціпныя і цудоўна выхаваныя, а хутчэй, выдрэсіраваныя якраз дзеля гэтага… Гэта ж іх адзіная кар’ера…

– І панна Ізабэла запісалася ў іх шэрагі?..

– Гэта значыць, яе запісалі… Прыкра мне казаць гэта, але кажу пану, каб ведаў, якая кабета стала на шляху Вакульскага…

Размова перапынілася. Праз нейкі час Ахоцкі ўзнавіў яе пытаннем:

– Калі ён вяртаецца?

– Вакульскі?.. – перапытаў пан Ігнацы. – Ён жа паехаў у Індыю, Кітай, Амерыку…

Ахоцкі ўпаў на крэсла.

– Гэта немагчыма! – выгукнуў ён, але падумаў і дадаў: – Хоць…

– Можа, пану нешта падказвае, што ён туды не паехаў? – спытаў Жэцкі прыцішаным голасам.

– Нічога. Толькі дзівяць мяне ягоныя раптоўная рашэнні… Калі я быў тут апошні раз, ён абяцаў мне дапамагчы ў адной справе… Але…

– І абавязкова дапамог бы той даўні Вакульскі. А гэты новы забыў не толькі пра справы пана… Нават пра ўласныя…

– Што ён з’едзе, можна было здагадацца, але не падабаецца мне гэткая раптоўнасць. Пісаў ён пану?..

– Ані літаркі. І анікому, – адказаў стары крамнік.

Ахоцкі ківаў галавою.

– Мусіла гэтак стацца.

– Чаму гэта мусіла?.. – выбухнуў Жэцкі. – Што ж ён, банкрут ці лайдак?.. Гэтакая крама, суполка! Хіба ж гэта дробязі? А хіба не мог ён ажаніцца з кабетаю прыгожаю, шляхетнаю…

– Знайшлося б шмат гэткіх кабет, – горача падтрымаў яго Ахоцкі. – Усё так, але не для чалавека з яго характарам…

– Як пан гэта разумее? – падахвоціў яго Жэцкі, якому слухаць пра Вакульскага было прыемна, нібы пра каханку. – Як пан гэта разумее?.. Пан быў блізка знаёмы з ім?.. – пытаў ён настойліва, і вочы ягоныя блішчалі.

– Пазнацца з ім лёгка, бо быў гэта чалавек шырокае душы.

– Вось менавіта!.. – азваўся Жэцкі, адбіваючы пальцамі рытм і пазіраючы на Ахоцкага, як на ікону. – Што, аднак, пан разумее пад шырокаю душою? Прыгожа сказана!.. Але растлумач, пан, каб было ясна!..

Ахоцкі ўсміхнуўся.