ЛЯЛЬКА

“Пане! Важная навіна: праз некалькі дзён прададуць камяніцу Ленцкіх, і адзіным пакупніком будзе баранеса Кшэшоўска, іх кузінка і непрыяцелька. Я дакладна ведаю, што яна заплаціць за дом не больш за шэсцьдзясят тысяч рублёў, і ў такім выпадку частка пасагу панны Ізабэлы ў суме трыццаці тысяч рублёў прападзе. Момант вельмі зручны, бо панна Ізабэла мусіць абіраць паміж галечаю і шлюбам з маршалкам, дык яна згодзіцца на кожную іншую камбінацыю. Спадзяюся, што гэтым разам не змарнуеш, Пан, магчымасць, як вэксалі Ленцкага, якія падраў на маіх вачах. Памятай, пан, кабетам гэтак падабаецца, каб іх сціскалі ў абдымках, што дзеля ўзмацнення эфекту трэба іх часам прытаптаць нагамі. Чым хутчэй, пан, гэта зробіш, тым больш пэўнасці, што яна цябе пакахае. Памятай, пан!..

Зрэшты, можаш, пан, справіць Бэле невялікую прыемнасць. Барон Кшэшоўскі вымушаны быў прадаць уласнай жонцы сваю любімую кабылу, якая днямі будзе ўдзельнічаць у скачках і на якую ён вельмі разлічваў. Наколькі мне вядома, Бэла была б шчыра рада, каб ні ў барона, ні ў яго жонкі не было гэтае кабылы ў дзень скачак. Барону было б сорамна, што ён прадаў кабылу, а баранеса моцна пашкадавала б, каб кабыла ў выпадку перамогі прынесла даход некаму іншаму. Вельмі далікатная справа гэтыя велікасвецкія інтрыгі, але паспрабуй, пан, іх выкарыстаць. Магчымасць ёсць, бо, наколькі я чула, нейкі Марушэвіч, прыяцель абаіх Кшэшоўскіх, збіраецца прапанаваць пану купіць гэту кабылу. Памятай, пан, кабеты робяцца нявольніцамі толькі тых, хто здолее іх моцна трымаць і дагаджаць іх капрызам.

Сапраўды, пачынаю верыць, што нарадзіўся пан пад шчасліваю зоркаю. Са шчырай прыхільнасцю.

А. М.”

Вакульскі глыбока ўздыхнуў: абедзве навіны былі важныя. Ён другі раз перачытаў ліст, дзівячыся шорсткаму стылю пані Мэлітан і ўсміхаючыся з заўвагаў, якія яна рабіла пра свой пол. Моцна трымаць людзей ці акалічнасці – гэта было ў натуры Вакульскага, усё і ўсіх хапаў бы ён за карак, за выключэннем панны Ізабэлы. Яна адна была істотаю, якой ён хацеў пакінуць поўную свабоду ў дачыненні да сябе, калі не панаванне.

Міжвольна ён зірнуў убок: слуга стаяў у дзвярах.

– Ідзі спаць, – загадаў яму.

– Жараж пайду, толькі быў тут яшчэ пан, – адказаў слуга.

– Які пан?

– Пакінуў віжытку, ляжыць на стале.

На стале ляжала візітка Марушэвіча.

– Ага!.. Што ж гэты пан казаў?

– Ён нібы, каб што, дык нічога не кажаў. Толькі пытаўся: калі пан бывае дома? А я скажаў: а дзявятай рана, і тады ён скажаў, што прыйдзе жаўтра а дзясятай, на хвіліну, хіба.

– Добра. Дабранач.

– Падаю ў ногі, будзе пан ласкавы.

Слуга выйшаў, Вакульскі адчуваў сябе цалкам ацверазелым. Ахоцкі і лятальныя машыны здрабнелі ў яго вачах. З’явілася гэткая ж энергія, як тады, калі ён ехаў у Балгарыю. Тады ён ехаў па грошы, а цяпер меў магчымасць патраціць частку дзеля панны Ізабэлы. Пяклі яго словы з ліста пані Мэлітан: “апынулася паміж галечаю і шлюбам з маршалкам…” Дык вось, ніколі не апынецца яна ў такім становішчы… А вызваліць яе не нейкі там Ахоцкі з дапамогаю сваёй машыны, а ён… Адчуваў у сабе такую моц, што каб столь з двума паверхамі над ім абрынулася ў гэтую хвіліну, дык ён, пэўна, утрымаў бы.

Ён дастаў са стала свой нататнік і пачаў лічыць:

“Скакавая кабыла – дробязь… Патрачу не больш за тысячу рублёў, з якіх частка, прынамсі, вернецца… Дом 60 000, пасаг панны Ізабэлы 30 000, разам 90 000 срэбраных рублёў. Нічога… Усяго траціна майго маёнтку… Як бы там ні было, а за дом мне вернецца 60 000 ці нават больш… Ну!.. Трэба ўгаварыць Ленцкага, каб тыя 30 000 даверыў мне, буду плаціць яму 5000 рублёў гадавых дывідэндаў… Хіба, хопіць ім? Каня аддам берэйтару, няхай зоймецца падрыхтоўкаю да скачак… А дзясятай будзе ў мяне Марушэвіч, аб адзінаццатай паеду да адваката… Грошы вазьму пад восем працэнтаў – 7200 рублёў гадавых, – і маю пэўных пятнаццаць працэнтаў… Ну і дом нешта прыносіць… А што скажуць нашыя супольнікі?.. Ат!.. Надта мяне гэта цікавіць! У мяне 45 000 рублёў гадавых, паменшае на 12 – 13 000 рублёў, застанецца 32 000 рублёў… Жонцы маёй нудзіцца не давядзецца… Цягам году пазбаўлюся гэтае камяніцы, хоць бы нават са стратаю 30 000 рублёў… Зрэшты, гэта не страта, гэта яе пасаг…”

Поўнач. Вакульскі пачаў распранацца. Пад уплывам ясна акрэсленае мэты яго напятыя нервы адпусціла. Ён патушыў святло, лёг і, гледзячы, як вецер калыша фіранкі ў адчыненым акне, заснуў каменным сном.

Устаў ён а сёмай раніцы гэткі бадзёры і радасны, што гэта не засталося па-за ўвагаю слугі, які пачаў сноўдацца па пакоі.

– Ты нешта хочаш? – запытаўся Вакульскі.

– Я – нічога. Хіба, калі пан мае ласку, стораж хоча, але не наважваецца прасіць, каб пан патурбаваўся патрымаць дзіця на хрост.

– А!.. А ён пытаўся ў мяне, ці трэба было мне яго дзіця?

– Не пытаўся, бо пан быў тады на вайне.

– Ну, добра. Буду ягоным кумам.

– Дык, можа, падараваў бы мне пан чапер штары шурдут, бо як жа я пайду на хрэсьбіны?

– Добра, вазьмі ўжо сурдут.

– А папраўка?..

– О, дурань, не назаляй мне… Загадай паправіць, толькі я не ведаю, што там папраўляць…

– Бо я хацеў бы, калі пан мае ласку, акшамітны каўнер.