Мядовы год

— Я як ажаніўся з Любай, дык і купілі гэтую хату ў Хімы. Хіма паехала да дачкі ў Мінск, а хату прадала. Грошы збіраю на новую. Ды старшыня лесу не дае, гаворыць, у маці добры дом. Ну, дык і што? Але ж да маці я не пайду. Мы жылі пасля жаніцьбы, дык ведаю, што такое дзве гаспадыні ля печы. Кожны дзень вайна. Не дасць лесу, паеду на Сахалін. Я там служыў у арміі, дык ведаю…

— Ну, ужо…— засмяялася Люба.— Гэта ж, як вып’е, так і пай-шоў пра Сахалін…

— А што — Сахалін? Лесу колькі хочаш, сена таксама. А сенажаць, ведаеце, якая, не тое, што ў нас. Касу не пацягнеш. А ў нас — што… Раней хаця канюшыну сеялі на планах. А як старшыня стаў даваць планы ў полі, ды кожны год у новым месцы: канюшыну не пасееш. У нас цяпер сена — праблема…

— А што старшыня? — пацікавіўся Кастусь.

— Гаварылі неяк яму, дык кажа, што ў астатніх брыгадах не хочуць, каб назад планы аддавалі. Хлусіць, пэўна. А тут яшчэ брыгадзір у нас… Хаця Павел мне і прыяцель, але скажу — лапаць. Як вады ў рот набраў…

— А што яму? — умяшалася ў гутарку Люба.— Будавацца задумаў, грошы трэба. Брыгадзіру сто рублёў у месяц даюць, а то і болей. Канешне ж, будзе маўчаць.

— А ён жа мог і на праўленні сказаць пра планы,— пакасіўся на жонку Колька.— Бывае там часта, член праўлення. Дык і там маўчыць…

— Ой, ты ўжо смелы! — пакруціла галавой Люба.— Закусвай лепш, а то зусім асмялееш.

Раптам, без стуку, шырока адчыніўшы дзверы, зайшоў Павел. Ён быў у сваёй куртцы-балонні, скураной шапцы-вушанцы, можа з тыдзень няголены. Стаяў у парозе, усміхаўся, схіліўшы на бок галаву і прыжмурыўшы адно вока.

— Бачу, свеціцца ў хаце. Думаю, дай забягу, можа, губы памачу. Сёння марозік, дык яно не шкодзіць. А я гэта з праўлення. Як накінуўся на мяне старшыня за тое, што салому не важу… А як яе вазіць, калі дарогі няма? Усю восень гразь была, першы дзень, як падмарозіла. А ці нагаварылі на мяне, ці можа з яго стружку знялі ў раёне, дык ён такі злы…— ніяк не мог супакоіцца Паўлік.

3

Старшыня калгаса Кулагін прачнуўся, сеў на ложку, намацаў нагамі старыя з стаптанымі заднікамі туфлі, якія ён насіў у хаце, пакашляў, а потым узяў з тумбачкі пачак папярос, закурыў.

— Век не дасць паспаць: то бухае на ўсю хату, то папяросай смуродзіць…— прабурчэла жонка і павярнулася на другі бок, тварам да сцяны.

Кулагін выйшаў на кухню, уключыў святло, пахадзіў, каб размяць ногі, памыўся. Вада ў вёдрах нагрэлася за ноч і была непрыемная. Апрануўшы кароткае паліто, насунуўшы шапку, напіўся нагбом з гладыша сыраквашы і выйшаў з хаты. На дварэ яшчэ цёмна і ціха. Кулагін выкіраваў на сярэдзіну вуліцы, каб не наткнуцца ў цемры на цэглу ці на якую калоду, што звычайна ляжалі амаль ля кожнага двара. За вёскаю скіраваў на балота. За балотам на чыгунцы мільгалі чырвоныя агеньчыкі. Далёка за небасхілам узнімалася святло, нібы там збіраўся ўзысці месяц: недзе паравоз высвечваў сабе дарогу.

Лёд на копанцы адліваў халодным металічным бляскам. Кулагін ступіў на лёд ля самага берага: на мелкім — не трашчала. Прайшоў далей, каўзануўся — лёд быў моцны. Разагнаўся, прысеў, каб не ўпасці, але не ўтрымаўся, пляснуўся і пад’ехаў, седзяны. Хуценька падхапіўся, агледзеўся, нібы яго і сапраўды хто мог заўважыць так рана. Зноў каўзануўся. Цяпер устояў на нагах. Спадабалася. Разагнаўся мацней, праехаў ледзь не да процілеглага берага. Пахадзіў і там, дзе расла асака. Не трашчала. Паспрабаваў прабіць лёд абцасам, але не прабіў. I падаўся на ферму.

Зайшоў у невялічкую цагляную прыбудоўку каля кармакухні. Гэта быў пакой адпачынку для жывёлаводаў. Тут стаяла шафа з кнігамі, на шафе, пад самай столлю, тэлевізар. Праўда, ён ужо з тыдзень не працаваў. Гаварылі, што вартаўнік спаліў яго, уключыў ды і заснуў. Цэлую ноч свяціўся экран, а пад раніцу патух.

Узімку ў гэтым пакойчыку збіраліся калгаснікі на ранішнюю нараду. Кожны раз сюды прыходзіў і Кулагін. I не толькі таму, што так рана ён не заўсёды мог паехаць у другія брыгады, а таму, што вельмі клапаціўся, каб брыгада, у якой ён жыве, была не апошняя ў калгасе. Цяпер Кулагін сеў на лаўку, зняў шапку, паклаў на стол, пашукаў вачыма брыгадзіра. Сказалі, што Паўлік яшчэ не прыходзіў.

— Гм…— Кулагін глянуў на гадзіннік.— Ну, добра, чакаць не будзем. Вось што… Сёння ўсім на балота касіць асаку. Мужчынам з косамі, жанчынам з граблямі. Сена адразу складаць у капіцы.

— Андрэй Назаравіч, дык лёд жа яшчэ…— пачаў нехта пярзчыць.

— Вытрымае. Мяне вытрымлівае. Правяраў. Трэба скасіць, а то сёння-заўтра ляжа снег…

Жанчыны адразу ж разышліся, а мужчыны яшчэ колькі пабавіліся, пагаварылі пра познюю зіму, пра тое, што нібы ў нейкай газеце Майсей Вухаед вычытаў, што хутка зімы на зямлі зусім не будзе, нібы Зямля ад нечага пачала перагравацца.

Самым апошнім пайшоў дамоў Кулагін: усё чакаў брыгадзіра, ды і не дачакаўся.

Па дарозе сустрэлася Вера Вухаедава. Яна была ў лёгкай целагрэйцы, у капронавай касынцы, у кароткай і вузкай спаднічцы, у тонкіх панчохах. Бегла, згорбіўшыся ад холаду.

— Чаго гэта ты фарсіш? — спыніў яе Кулагін.— Захварэць захацела?

— Ды яно цёпла.

— Цёпла… Ну, як працуецца? Не крыўдзяць цябе там? Мо што трэба?