Пра╝ду кажучы, яна не смяялася. Хаця лепш бы смяялася. Ц╕ на╝прост бы сказала, што вершы дрэнь. А яна наогул н╕як не каментавала. Мажл╕ва, яна ╕х ╕ не чытала. Не бачыла нават. Сам в╕наваты. Гэта ж дадумацца трэба - соваць канверты ёй пад падушку ╝ спадзеве, што яна знойдзе ╕ прачытае. А знаходз╕ла прыслуга, напрыклад. Лаке╕ з пакаё╝кам╕. А потым чытал╕ ╕х адно аднаму ды ржал╕ ╝голас. Глупства жудаснае. Чорт, ну хоць што-небудзь у жыцц╕ я магу зраб╕ць нармальна?..
- Ян, чакай, - сказала Нара, пацягну╝шы яго за рука╝.
- Што такое?
- Мне трэба, - сказала яна шэптам.
- Што, зно╝?
- Угу. Тут падваротн╕ца. Я хутка. Пачакай хв╕л╕нку, добра?
Пабегла. Смешная такая. Н╕як не атрымл╕ваецца яе ╝яв╕ць. Вобраз развальваецца. ╤мя Нара гучыць, як тутэйшае. А па-рамейску шпарыць чыста, без акцэнту. Яно ╕ зразумела. З нараджэння па прытулках, а там семгальскай не вучаць. Навошта яна патрэбна? Нават кра╕ны такой ужо няма... ╤ ╝сётк╕, куды яе падзець, кал╕ мы выжывем? Зно╝ у прытулак? А сам я куды падзенуся?.. Л╕та. Госпадзе. Л╕та. Там была такая мясарубка. Зямля к╕пела. З ёй жа н╕чога не здарылася, пра╝да, Гасподзь Усявышн╕, Адз╕ны, Нябачны, Усемагутны, з ёй усё добра?..
- Ян! Ян! Ачмурэць! Тут крокусы!
- Што? Як╕я крокусы?
- Знайшла ╝ падваротн╕! Цэлы кошык крокуса╝, ляжа╝ проста на зямл╕. ╤х нехта вырасц╕╝ ╕ к╕ну╝, альбо згуб╕╝.
- Ты што, кошык цягнеш?
- ╤х трэба выратаваць! Яны ж заг╕нуць, тут так холадна. Ян, давай раздадз╕м ╕х людзям.
- Ды каму яны патрэбны?
- А лепш аднясём ╕х у храм. Пастав╕м каля алтара. Тут у Лемары вельм╕ прыгожы храм. Белы так╕, са сп╕чакам╕.
- Нара, ты ж на замчышча зб╕ралася.
- Дык мы туды ╕ ╕дзём. А пасля ╝ храм.
***
На кра╕ гарадскога вала, дзе кал╕сьц╕ ╝звышал╕ся крапасныя муры, стаял╕ людз╕ - па адным, па двое, альбо купкам╕ чалавек па пяць. Амаль н╕хто не разма╝ля╝. Людз╕ глядзел╕ ╝ неба, зацягнутае снегавым╕ хмарам╕. Паветранага карабля ╝сё не было. Здавалася, пра зачумлены горад забыл╕ся ╝се - ╕ ╝лады, ╕ сам Госпад Вышн╕. Некаторыя, стам╕╝шыся глядзець у пустыя нябёсы, пераводз╕л╕ поз╕рк за гарадск╕ вал ╕ пачынал╕ ╝з╕рацца ╝далячынь, быццам у спадзеве ╝гледзець знаёмыя твары там, па той бок Цёрну.
- Ну, чаго там, Нара? Карабля так ╕ няма?
- Неа!
- А што ёсць?
- Грузавыя машыны перад варотам╕. ╤ два брызентавыя шатры. Вакол горада ваенныя з в╕нто╝кам╕. Стаяць, выцягну╝шыся ╝ ланцужок, па жа╝неры праз кожныя пару сажня╝. А яшчэ ╝ зямл╕ праараныя канавы, там на дне штосьц╕ гарыць, але дыму няма, тольк╕ паветра дрыжыць ад гарачын╕.
- Загоны для пацуко╝. Яны пераносяць мораву язву, а Цёрн для ╕х не перашкода. Пацук можа прасл╕знуць пад сеткай, чалавек - н╕кол╕. Дарэчы, бачыш яе?
- Цёрн? Але, вунь там, на ╝згорачку, дзе дарога. А за сеткай людз╕. Не вайско╝цы. Стаяць ╕ глядзяць на горад.
Нара бачыла, як ад нато╝пу па той бок загароды аддзял╕╝ся нейк╕ чалавек. Падышо╝шы амаль ушчыльную да сетк╕, ён раптам пача╝ падскокваць ╕ размахваць рукам╕. Здаецца, ён нават нешта крыкну╝. Зрэшты, на такой адлегласц╕ ╝сё ро╝на не разабраць, ды яшчэ ╕ машыны ╝н╕зе тарахцяць маторам╕.
- Чарцяня, - прагавары╝ Ян.
- Што?
- Казка такая ёсць. Чарцяня жыло ╝ лесе, людзей палохала. Пакуль яго самаго не напалохал╕.
Ён апусц╕╝ руку ╝ к╕шэню куртк╕ ╕ намаца╝ там метал╕чны рыфлены дыск. Манета. Ян пакруц╕╝ яе ╝ пальцах, узважы╝ на далон╕. ╤ раптам, уск╕ну╝шы руку, з размаху шпурну╝ яе за гарадск╕ вал.
- Ян, ты чаго?! - крыкнула Нара, праводзячы манету вачыма - тая, цьмяна бл╕сну╝шы, зн╕кла ╝ зарасн╕ках самшыта, як╕я ╝крывал╕ сх╕лы замчышча. - Навошта ты вык╕ну╝ грошы?
- Так трэба. Потым патлумачу. Пойдзем, Нара. Тут, здаецца, н╕чога ц╕кавага.
- Ага, хадзем. Трэба яшчэ кветк╕ ╝ храм занесц╕, - сказала дзя╝чынка. Яна ╝сё яшчэ трымала ╝ руках кошык з крокусам╕.
Храм Госпада Вышняга размяшча╝ся на круглай плошчы праз квартал ад гарадскога вала. Мяркуючы па абрысах веж ╕ стральчастых н╕шах сцен, у м╕нулым гэта бы╝ храм М╕тры ╬се╝ладара, якому некал╕ пакланял╕ся язычн╕к╕-семгальцы. Пасля ╝сталявання Закона Праведн╕ка╝ ╝ арх╕тэктуру ╕ ╝нутранае ╝бранне храма был╕ ╝несены некаторыя змены, адпаведна Царгародскаму канону. Храм бы╝ адчынены, але ╕мшы не ладз╕л╕ся н╕ ╝ гэты дзень, н╕ ╝ папярэдн╕я. Кал╕ пачалася пошасць, святар к╕ну╝ сваю паству ╕ збег з горада, мабыць, не надта спадзеючыся на заступн╕цтва ╬сявышняга. Дзячок, як╕ заста╝ся пры храме, штодня на досв╕тку адмыка╝ дзверы храма, а з надыходам вечара замыка╝. Гараджане, як╕я застал╕ся без духо╝нага пастыра, выдатна спра╝лял╕ся сам╕. Кожны дзень яны зб╕рал╕ся ╝ храме ╕ запал╕╝шы свечк╕ ля алтара, чытал╕ ╝слых Высло╝╕ Праведн╕ка╝, а таксама спявал╕ псалмы ды л╕тан╕╕. Дзьячку заставалася тольк╕ прыглядаць за парадкам. Зрэшты, гараджане паводз╕л╕ сябе паважна, ╕ дысцыпл╕ну н╕хто не паруша╝.
- Ян, а ты не хочаш увайсц╕?