Нататкі пра Шэрлака Холмса (зборнік)

Фэлпс адкінуўся ў фатэлі.

– Мазгі выкіпаюць, – сказаў ён. – Ваш аповед шакаваў мяне.

– Самае цяжкое ў вашай справе, – адзначыў Холмс сваім заўсёдным павучальным тонам, – гэта тое, што слядоў было аж занадта. Непатрэбнае зацьміла сабою сапраўды важныя дэталі. З усіх наяўных фактаў трэба было выбраць толькі істотныя, а потым скласці іх у правільным парадку, каб невытлумачальная чарада падзеяў перастала быць такою. Я пачаў падазраваць Джозэфа ўжо тады, калі вы сказалі, што збіраліся вяртацца з ім ва Ўокінг. Значыць, было абсалютна натуральна, што ён заехаў па вас, выдатна ведаючы, дзе знаходзіцца будынак міністэрства. А калі я даведаўся, што нейкі начны госць пнецца менавіта ў ваш пакой, дзе не хто іншы, як Джозэф, мог забыцца на штосьці – вы добра апісалі, як імкліва яго выселілі са спальні, калі доктар прывёз вас дадому, – мае падазрэнні змяніліся ўпэўненасцю. Асабліва пераканаўчым быў той факт, што ўзлом адбыўся ў першую ж ноч, калі ў вас не дзяжурыла сядзелка. Гэта паказвала, што зламыснік вельмі добра абазнаны ў хатніх справах.

– Якім сляпым я быў!

– Справа, прынамсі, у маёй рэканструкцыі, выглядае наступным чынам. Джозэф Харысан зайшоў у міністэрства з боку Чарлз-стрыт і, добра ведаючы дарогу, падняўся ў ваш кабінет, як толькі вы пакінулі яго. Нікога там не знайшоўшы, ён неадкладна пазваніў у званок, але праз імгненне яму на вочы трапіліся паперы, раскладзеныя на стале. Аднаго позірку было дастаткова, каб зразумець, што лёс пасылае яму ў рукі дзяржаўныя дакументы выключнай важнасці. Ён тут жа згроб іх у кішэню і выйшаў. Прайшло некалькі імгненняў, перш чым заспаны швейцар звярнуў вашую ўвагу на званок. Гэта дало злодзею дастаткова часу для ўцёкаў.

Харысан выехаў ва Ўокінг першым жа цягніком і, абследаваўшы здабычу, зразумеў усю яе каштоўнасць. Ён схаваў паперы ў месца, якое палічыў дастаткова бяспечным, з намерам выцягнуць іх праз дзень або два і аднесці ў амбасаду Францыі ці ў любое іншае месца, дзе за іх дадуць дастаткова грошай. І тут нечакана вярнуліся вы. Яго без папярэджання выставілі з пакоя, і з таго часу там неадлучна знаходзілася не менш за два чалавекі, што замінала яму вярнуцца і завалодаць скарбам. Я думаю, ён проста вар’яцеў ад гэтага. Але нарэшце, як яму здалося, у яго з’явіўся шанец. Харысан паспрабаваў выкрасці паперы, але ваш чуйны сон спыніў яго. У той вечар вы, мусіць, не прынялі вашыя звычайныя мікстуры.

– Так, сапраўды.

– Я перакананы, што ён падбаў, каб вашыя лекі тае ночы былі сапраўды моцнымі і вы адключыліся. Вядома ж, я ўсведамляў, што ён паўторыць сваю вылазку, як толькі з’явіцца зручны момант. Калі б вы пакінулі пакой, гэта палегчыла б яму задачу. Я папрасіў міс Харысан заставацца там увесь дзень, каб не даць яму апярэдзіць нас. Потым, увёўшы яго ў зман, нібы далягляд чысты, я зладзіў пастку, якую вам апісаў. Я быў упэўнены, што паперы недзе ў пакоі, але не меў ахвоты абмацваць кожны сантыметр сцяны і падлогі, шукаючы іх. Таму я даў Харысану забраць іх з тайніка, тым самым пазбавіўшы сябе ад вялікай марокі. Што яшчэ ў справе застаецца вам няясным?

– Чаму ён у першым выпадку палез у акно, калі можна было зайсці праз дзверы? – спытаў я.

– Па дарозе да свайго былога пакоя яму трэба было прайсці яшчэ сем спальняў. А на траўнік ён мог выбрацца без перашкодаў. Нешта яшчэ?

– Вы не думаеце, што ён хацеў забіць мяне? – спытаўся Фэлпс. – З вашых словаў вынікае, што ён карыстаўся нажом як адмычкай.

– Усё можа быць, – адказаў Холмс, паціскаючы плячыма. – Што я магу сказаць дакладна, дык гэта тое, што не асабліва спадзяваўся б на літасць такога джэнтльмена, як Джозэф Харысан.

Пераклала Марыя Мартысевіч

Апошняя справа Холмса

З цяжкім сэрцам бяруся я за пяро, каб напісаць апошнія нататкі пра выбітны талент, якім вылучаўся мой сябар Шэрлак Холмс. Я спрабаваў – недзе бязладна і, магчыма, не зусім так, як належала б, – апісаць нашыя з ім незвычайныя прыгоды, пачынаючы з выпадку, які звёў нас у часы «Эцюду ў пунсовым»*, да самага ўмяшання Холмса ў справу з марской дамовай – умяшанне, якое, без сумневу, перадухіліла сур’ёзны міжнародны канфлікт. На гэтым я збіраўся спыніцца і нічога не расказваць пра падзею, якая пакінула ў маім жыцці такую пустату, што нават два апошнія гады мала чым змаглі яе запоўніць. Аднак выдадзеныя нядаўна лісты палкоўніка Джэймса Марыярці, у якіх той абараняе памяць свайго брата*, вымушаюць мяне зноў сесці за пісанне і з усёй дакладнасцю расказаць грамадскасці акалічнасці гэтай справы. Я – адзіны чалавек, які ведае ўсю праўду, і я рады, што прыйшоў час, калі нішто не патрабуе яе далейшага ўтойвання. Наколькі я ведаю, у прэсе з’явіліся толькі тры паведамленні: нататка ў «Журналь дэ Жэнеў» ад 6 траўня 1891 году, дэпеша «Ройтэрс»* у ангельскіх газетах ад 7 траўня і ўрэшце нядаўнія лісты, пра якія я казаў вышэй. Калі першыя падаюць зусім мала звестак, то ў лістах, як я збіраюся давесці, усе факты скажоныя. І таму менавіта я павінен упершыню агучыць праўду пра тое, што насамрэч адбылося паміж прафесарам Марыярці і Шэрлакам Холмсам.