Навелы

– Перш за ўсё, – пачаў міністр, – прашу прабачыць, што выклікаў вас так спешна, але зараз вы самі зразумееце, што рашэнне трэба прымаць неадкладна. Справа вось у чым… Нэлі і я ў наступным месяцы збіраемся ў доўгае падарожжа па Заходняй Афрыцы… Я – з інспекцыйнымі мэтамі, яна – як турыстка для новых уражанняў… Я вазьму з сабой апроч служачых міністэрства таксама некалькі журналістаў, таму што пара нарэшце французам пазнаёміцца са сваімі ўладаннямі… Дагэтуль я не думаў гаварыць вам пра свой намер, паколькі вы не чыноўнік нашага міністэрства і не журналіст, апроч таго, у вас ёсць служба. Але ўчора ўвечары Нэлі сказала мне, што наша падарожжа амаль супадае з вашым водпускам і што ёй прыемней бавіць час з вамі і вашай жонкай, чым з нашымі афіцыйнымі кампаньёнамі, і што, яна спадзяецца, магчымасць пабачыць Афрыку на такіх выгадных умовах павінна спакусіць вас. Так што мяркуйце… Калі вы згодны, мы вас уключым у групу ўдзельнікаў… Толькі мне трэба ведаць гэта зараз жа, бо ў маёй канцылярыі скончваюць складаць маршрут і спісы.

Я падзякаваў і папрасіў даць мне некалькі гадзін, каб параіцца з жонкай. Спачатку я быў гатовы згадзіцца. Але, застаўшыся адзін, уявіў сабе ўсю непрыстойнасць і агіднасць гэтай напалову любоўнай інтрыжкі ды яшчэ пад пільным наглядам Мадлен і ў якасці госця Банівэ. Нэлі была прыгожая, але я сурова яе асуджаў.

Снедаючы дома, я расказаў жонцы аб нечаканай прапанове, утаіўшы, вядома, прычыны, якімі яна была выклікана. Я шукаў спосабу ветліва адмовіцца. Мадлен у момант прыдумала шэраг раней узятых абавязкаў, і мы не паехалі ў Афрыку.

Я ведаю, што з гэтага часу Нэлі Банівэ гаворыць пра мяне з іроніяй і нават з некаторай варожасцю. Наш сябар Ламбер-Леклерк нейк раз пры ёй назваў мяне магчымым кандыдатам на пасаду прэфекта дэпартамента Сены. Яна зрабіла грымасу і са здзекам прамовіла:

– Мафра? Ды вы што! Ён вельмі мілы, але пазбаўлены ўсякай ініцыятывы. Не ведае сам, чаго хоча.

– Нэлі гаворыць праўду, – пацвердзіў Банівэ.

І я не патрапіў у кандыдаты.

Кветкі па сезону

Эцьен Карлю выйшаў з таксі перад галоўнай брамай могільніка Манпарнас, несучы букет хрызантэм, у якім палалі ўсе колеры восені – ад цёмна-аранжавага да светла-жоўтага. Калі ён мінаў двух вартаўнікоў, што стаялі пры ўваходзе, адзін з іх яму пакланіўся. Заняты сваімі кветкамі, ён ледзь кіўнуў у адказ.

– Вы яго ведаеце, шэф?

– Ведаю… трошкі… Гэта настаўнік… Яго жонку пахавалі на сёмай дзялянцы ў канцы верасня… Ён прыходзіць у чацвер… У гэты дзень у яго няма заняткаў… Ён мне тады сам гаварыў.

– Занадта малады для ўдаўца… Доўга хадзіць не будзе.

– Хто яго ведае… Ніхто не можа ведаць… Гледзячы якія людзі.

Каб яны пра гэта запыталі чалавека ў чорным, з коратка падстрыжанай барадой, што так нязграбна нёс хрызантэмы – то як дзіця на руках, то за спіной, – ён бы адказаў, што будзе прыходзіць сюды кожны чацвер аж да самай смерці і жадае, каб гэта здарылася з ім як найхутчэй. Раптоўная страта Люсілі была для яго непапраўным няшчасцем, і розум яго ніяк не мог да гэтага прывыкнуць. Яны пражылі разам толькі пяць гадоў, але ўсё ў ім змянілася. Да жаніцьбы ён быў чалавек сур'ёзны (крыху нудны, як адзначалі жанчыны) і нічога не прызнаваў, апроч сваёй працы. Ён любіў выкладаць свой прадмет, правіў напісанае і рыхтаваў доктарскую дысертацыю. Па-за межамі навукі свет для яго быццам і не існаваў.

Нечакана, у адным з горных гатэляў, дзе ён праводзіў вакацыі, ён сустрэў Люсіль, дзяўчыну такой рэдкай красы – блакітныя вочы, залацісты волас, грацыёзная шыя, гібкія плечы, – што ўсе гэтыя пяць гадоў дзівіўся і захапляўся, не верачы ў яе рэальнасць. Нават калі ён трымаў яе раздзетую ў ложку і яна глядзела на яго знізу, ласкавая і пакорная, ён уяўляў яе істотай з чарадзейнай казкі. Яна нагадвала яму вобразы Шэкспіра і Мюсэ; і ён папракаў сябе за гэтыя кніжныя аналогіі, за тое, што нават і ў каханні застаецца вучоным педантам. Не, Люсіль не паўтарала сабою выдуманых гераінь, а была жанчынай сапраўднай – вясёлая, пяшчотная, юная целам і душой. Часам яна дражніла мужа сваім мілым какецтвам і трошкі крыўдзіла, але ў яго памяці засталася навек увасабленнем абаяльнасці і непаўторнага хараства.

– Я страціў сваё шчасце, – са смуткам шаптаў ён, ідучы да магілы, для яго свяшчэннай.