Ордэн Прамяністых

У хлопца ад гэтага позірку пачынала часцей біцца сэрца: так на яго жанчыны яшчэ ніколі не глядзелі. Пагатоў настолькі яркія жанчыны! Ад такіх паглядаў перасыхала ў роце, думкі пачыналі разбягацца, і сам сабе Камар здаваўся нязграбным, няўклюдным.

У выніку амаль уся размова ішла паміж Хлюдзінскім і гаспадыняй дома, бо Ратнер таксама пераважна маўчаў, але вочы ягоныя ўчэпіста вывучалі гасцей.

– Ордэн Прамяністых? Праўда? – Верацінская рассмяялася. – Пашкоўскі такі выдумшчык быў! Я не памятаю, каб ён так называў калі-небудзь нашыя вечарыны. Ты такога не памятаеш, Додзік?.. Вось і ён не памятае. Магчыма, ён што-небудзь такое і прыдумаў, але мы не чулі.

Музейшчык ветліва паківаў у адказ і запытаўся:

– Значыць, ні пра якія таямніцы гаворка на вашых сустрэчах не ішла?

– Ну што вы! – Верацінская махнула рукой, адмятаючы гэткую няўдалую прыдумку. – Пашкоўскі дзяліўся з намі хіба што сваімі ўспамінамі: пра сваё дарэвалюцыйнае жыццё, пра знаёмствы за мяжой… Ой, там трапляліся розныя каларытныя персанажы – вось пра іх ён і расказваў. А таямніцы… Ну якія могуць быць таямніцы, калі Додзік – адказны савецкі работнік, займае ў трэсце высокую пасаду? У яго баявое мінулае, ён быў чырвоным камандзірам. Хіба стаў бы ён маўчаць, калі б нехта вырашыў займець нейкія таямніцы ад савецкай улады?!

– І ніякіх версій наконт таго, чаму яго забілі, у вас няма? – вырашыў узяць быка за рогі Хлюдзінскі.

– Каму трэба – разбяруцца, – нечакана прагаварыў Ратнер густым оперным басам. – А што, хіба не дзеля грошай яго забілі? У вас ёсць нейкія іншыя звесткі?

Хлюдзінскі паспеў заўважыць, як пры першых жа словах Ратнера надзьмула вусенкі Верацінская: яна відавочна не хацела, каб ён ублытваўся ў размову. Грымаска незадавальнення вомільгам праляцела па яе твары – і за сталом зноў сядзела ветлівая жанчына, якая вядзе свецкую размову.

– А Кавалёву чаму забілі? Таксама дзеля грошай?

Гаспадары дома моўчкі пераглянуліся. У паветры павісла напружанне.

– Не выключана, што невядомы забойца штосьці шукае. І гэтае штосьці, на яго думку, было раней у Пашкоўскага, а потым – у кагосьці з ягонага гуртка. Таму мы хацелі перасцерагчы ўсіх, хто блізка кантактаваў з ім.

Развітанне атрымалася халодным, быццам паміж гаспадарамі і гасцямі вырасла ледзяная сценка.

Хлюдзінскі і Камар ішлі па вуліцы моўчкі, і толькі праз нейкі час музейшчык выдыхнуў:

– Фам фаталь!

Кастрычнік, 1927

Мінакі, якія ішлі гэтым халаднаватым вечарам па вуліцы Ленінскай (былой Петраградскай), наўрад ці звярталі ўвагу на мужчыну і юнака, якія няспешна шпацыравалі, часам прыкрываючы рукамі твары ад рэзкіх парываў ветру. Хаця без пэўнай усмешкі глядзець на іх было складана. Мужчына, у якім лёгка ўгадваўся тыповы інтэлігент, быў у палітоне, што называецца, падшытым ветрам, – вопратка мала ратавала яго ад нізкай тэмпературы. Хлопец, які ішоў побач, быў апрануты ў цёплую кацавейку, што без ваганняў дазваляла далучыць яго да класа-гегемона. Яму, відавочна, было значна цяплей, і ад таго ён пачуваўся крыху няёмка побач са сваім суразмоўцам.

Калі б нехта цікаўны, не зважаючы на надвор’е, вырашыў пайсці следам і паслухаць іхнюю размову, дык зразумеў бы: гэта два дзівакі, якія не знайшлі іншага месца для размовы пра гісторыю і філасофію, як халодная вечаровая кастрычніцкая вуліца.

– Ці чуў ты, Андрэю, пра брытву Окама? – казаў старэйшы з суразмоўцаў.

– А што гэта такое? – адказваў пытаннем на пытанне юнак, у якога яшчэ ледзь-ледзь прабіваліся вусікі над прыадкрытым з цікаўнасці ротам.

– Быў такі манах-францішканец у чатырнаццатым стагоддзі, Уільям Окам. У Англіі жыў… Вядомы ён не тым, што англійскі манах, а тым, што быў навукоўцам – філосафам і логікам. Ён сфармуляваў прынцып, які атрымаў ягонае імя, – «брытва Окама». Калі сцісла табе патлумачыць, то сутнасць гэтага прынцыпу такая: не трэба нагрувашчваць існасці, калі ў гэтым няма неабходнасці…

– Нічога не зразумеў, – шчыра прызнаўся юнак, крыху агаломшаны новымі ведамі.

– Я разважаю пра вашых Прамяністых і спрабую выкарыстаць брытву Окама, – працягваў мужчына, у якім нескладана было пазнаць Антона Хлюдзінскага. – Я паглядзеў на ўсіх, хто хадзіў на сустрэчы да Пашкоўскага, і ўсе яны выглядаюць вельмі дзіўна і падазрона. Адвакат Кітаеўскі – чалавек з былых, які спрабуе падладзіцца пад новае жыццё, але гэта яму не вельмі ўдаецца. Ён нібыта шчыра нам распавёў пра сваё знаёмства з Пашкоўскім, але прыгадай: сутнасць адвакацкай працы ў тым, каб паказаць свайго кліента з найлепшага боку. Асабліва калі гэты кліент ты сам… Так што мы можам толькі здагадвацца пра тое, чаго Кітаеўскі нам не расказаў.

Ён зрабіў акцэнт на двух апошніх словах, пасля чаго памаўчаў.

– Васіль Луст – самы складаны выпадак. Чалавек вельмі баіцца сачкамаў[4] і ва ўсіх бачыць правакатараў. Нават дзіўна, што ён наважыўся хадзіць на вечары да Пашкоўскага…

– Я яго там бачыў літаральна пару разоў, – уставіў свае тры шэлегі Андрэй Камар. – Ён пераважна маўчаў.

Музейшчык з разуменнем паківаў: гэтыя словы пацвярджалі тое ўражанне, якое запалоханы Луст зрабіў на яго.