Ордэн Прамяністых

Андрэй сутаргава хапануў паветра і толькі цяпер зразумеў, што быў за адзін крок ад смерці. Ногі зрабіліся ватнымі, і хлопец асунуўся ўніз па тым самым плоце, да якога яго зусім нядаўна прыціскала цела нападніка.

Кастрычнік, 1927

«Жанчына ў дваццаць гадоў – дзікая, пустэльная Азія, у трыццаць – гарачая Афрыка, у трыццаць пяць – палкая Еўропа, у сорак – вольная Амерыка, а ў пяцьдзясят – закінутая Аўстралія», – прыгадаў Давід Ратнер словы, пачутыя калісьці ад рагачоўскага рабіна.

Станіслава Верацінская падышла да таго небяспечнага ўзросту, які ў культурных колах прынята называць бальзакаўскім, – ёй было ўжо за трыццаць. І яна ўсё яшчэ заставалася небяспечнай для мужчын, якія атачалі яе: жаночая прыгажосць Верацінскай квітнела, а жыццёвы досвед адтачыў яе навыкі спакушэння. Станіслава ўмела быць то слабай жанчынай, то раз’юшанай тыгрыцай. Розум жа ейны пры гэтым быў зазвычай халодны і спакойны, яна разважліва пралічвала варыянты, бо любіла цягаць каштаны з агню чужымі рукамі.

– До-одзік! – капрызна цягнула яна з істэрычнымі ноткамі ў голасе. – Зрабі што-небудзь, ты ж мужчына, ты павінен!.. Ты былы чырвоны камандзір, ты займаеш высокую пасаду ў трэсце – ты можаш на гэта паўплываць.

Яна сядзела на мяккай канапе, падкурчыўшы ногі і прыкрыўшы іх пледам. У гэты момант Станіслава нагадвала котку, якая патрабавальна яўкае, гледзячы на ласункі ў руках гаспадара.

Давід Ратнер стаяў каля акна, бяздумна гледзячы на вуліцу Вінчэўскага, па якой спяшаліся рэдкія мінакі. Аднак мужчына нібыта не заўважаў іх, бо думкі яго блукалі далёка. Ягоная наструненая фігура выклікала ў памяці даберман-пінчара, гатовага рынуцца ў бойку.

Не паварочваючы галавы, ён павольна працадзіў:

– Я табе казаў, што хадзіць на гэтыя вечары да Пашкоўскага была кепская ідэя. Але ў тваю мешугене коп[5] убілася гэтая вар’яцкая ідэя. Табе хацелася адчуць сябе высокадухоўнай асобай. Цяпер давядзецца сербануць поўнай лыжкай наступстваў.

– Але ж ты можаш пагаварыць з кім трэба, каб гэты хлопчык перастаў бегаць і сядзеў ціха? Пасля забойства Пашкоўскага нам усім варта было б сцішыцца, а гэтае дзіцё мала таго што само бегае, дык яшчэ і цягае за сабой кагосьці!..

Раптам у галаву Верацінскай прыйшла настолькі нечаканая думка, што жанчына ціха войкнула і прыкрыла рот рукой.

– Додзік, – няўпэўнена прашаптала яна, ужо зусім не губляючыся ў ніякай ролі, – а раптам гэты ягоны спадарожнік – з органаў? Такое можа быць?

– Можа, – пацвердзіў Давід.

Унурыўшыся ў свае думкі, ён не чуў, што далей казала яму Станіслава. Давід згадаў, як у баях пад Царыцынам белагвардзейская куля збіла з яго фуражку і пакінула след на галаве. Нават тады ён не адчуваў таго халоднага пагрозлівага страху, які ціхай змяёй апавіваў цяпер ягонае сэрца. Малады быў, гарачы, безразважны…

Ён не мог патлумачыць, што ніхто з ранейшых знаёмых не паспяшаецца за яго заступіцца: часы надыходзілі трывожныя, і ранейшы прыяцель мог неспадзявана выявіцца падазроным элементам, апазіцыянерам – напрыклад, трацкістам. А быць трацкістам было ўжо не толькі кепска, але і небяспечна: акурат днямі былых партыйных правадыроў Льва Троцкага і Рыгора Зіноўева выключылі не толькі з Камінтэрну, але і з самой бальшавіцкай партыі.

Як жа так здарылася і чаму? Чаму ўчарашнія паплечнікі ды аднапартыйцы раптам апынуліся ў варожых шэрагах? Калі адбылося гэтае незразумелае раз’яднанне?

Давід успамінаў, як ён трапіў у палон да белых. Глянцаваты афіцэр-калчакавец з залатымі зоркамі на пагонах грэбліва дыміў яму ў твар. Ягоны твар нагадваў парцалянавага пастушка – наіўны і бездакорна-цацачны. Але вочы ў яго былі не бяздумнымі, як у расфарбаванай статуэткі, – злыя былі вочы, з бляскам жывёльнай нянавісці. Дый тое, што гаварыў гэты афіцэр, ніколькі не нагадвала бяскрыўдныя гульні:

– Ну што, думаў, што вашым удасца зацараваць на Святой Русі? Чытаў я, чытаў вашыя «Пратаколы сіёнскіх мудрацоў», ведаю пра планы сусветнага панавання. Але тут вы прамахнуліся – не бываць нашай святой зямлі пад вашым жыдоўскім панаваннем. Ніколі не бываць! Гэта я табе, жыдок, цвёрда магу паабяцаць. Мы вас усіх пад корань выражам яшчэ да таго, як увойдзем у Маскву парадным маршам.

Рукі Давіда былі скручаныя за спінай, таму ён проста сабраў у роце вязкую горкую сліну і плюнуў у цацачны твар.

За гэта казакі білі яго нагайкай, у канец якой была зашытая свінцовая бляшка – для ўзмацнення ўдару. Ратнер закусіў вусны, каб не закрычаць, не парадаваць сваіх катаў. Пасля экзекуцыі кроў цякла з разарванай спіны і пракушанай губіны, а сам чырвоны камандзір ляжаў без прытомнасці.

Тады яго выратаваў нечаканы прарыў фронту, ад якога белыя ўцякалі, забыўшы палонных…