Ордэн Прамяністых

Такія ж злыя вочы Давід бачыў у 1919-м – тады ён прымаў удзел у задушэнні паўстання тут, у Аршанскім павеце. У гэтым павеце, як і ў суседнім Горацкім, тады дзейнічала цэлая «зялёная» армія пад камандаваннем Піменава, Пруднікава і Вязава – па адных звестках гэта былі царскія афіцэры, па другіх – эсэры. Аснову «зялёных», як даносіла ЧК, складалі дэзерціры. Мясцовыя чэкісты не маглі даць рады з невялікімі лятучымі атрадамі, таму на дапамогу ім было вырашана паслаць вайсковыя часці.

Што чэкісты не спраўляліся, Ратнера не здзівіла: ён хутка разабраўся, што трапіць служыць у карны орган можна было толькі паводле прынцыпу кумаўства – ніякай ідэйнасцю тут і не патыхала. П’яныя чэкісты перыядычна ладзілі ў горадзе начныя аблавы, а то і проста выходзілі ў цэнтр горада, каб дзеля забавы пастраляць у скверы.

Ратнер удзельнічаў у карных аперацыях у вёсках, якія кармілі «зялёных». Часам яму даводзілася ўступаць у перастрэлкі з засадамі, якія пакідалі партызаны.

Пасля адной з перастрэлак у рукі да чырвоных трапіў баец гэтай лятучай арміі – барадаты кірпаты селянін. Вось у яго вачах і пабачыў Ратнер такую ж нянавісць.

Давід паспрабаваў патлумачыць, што бальшавікі ваююць за такіх, як ён, гэты селянін. За тое, каб даць яму зямлю. За тое, каб над ім не было пана ці падпанка з бізуном. За тое, каб працоўны чалавек мог сам карыстацца плёнам сваёй працы.

– А я дык і не разабраўся, – з’едліва адказаў мужык. – Значыць, харчразвёрстка ездзіць па вёсках, каб раздаць селяніну хлеб, а не забраць яго? Цёмны я, вашбродзь. Думаў, бальшавікі адных паноў на другіх памяняць хочуць, а аказваецца – усё наадварот…

Дзе хаваецца камандаванне «зялёнай» арміі, палонны так і не сказаў, таму Давід загадаў перадаць яго чэкістам – хай тыя разбіраюцца. Калі наступнага дня ён спытаўся ў аднаго з іх, ці загаварыў палонны, то пачуў у адказ казённую фармулёўку: «Застрэлены пры спробе ўцёкаў».

Пасля вайны было неабходна заставацца камандзірам, але ўжо не ў войску – на вытворчасці. Спярша Ратнер баяўся гэтай працы, але хутка разабраўся, што галоўнае тут, як і ў войску, – умець камандаваць і арганізоўваць. Чырвоныя камандзіры ператвараліся ў чырвоных дырэктараў. Зрэшты, загады засталіся загадамі, толькі цяпер замест «Узяць горад N» ставілася задача «Забяспечыць да канца года павышэнне выпуску прадукцыі на … %».

Потым адзін з ідэолагаў партыі – Мікалай Бухарын – выступіў з лозунгам «Узбагачайцеся!». Ён звяртаўся да сялян, але Давід Ратнер таксама пачуў гэты зварот і падумаў: хіба толькі сяляне павінны ўзбагачацца ў савецкай краіне? Калі ўзбагачацца будуць усе, то і лепш будзе таксама ўсім – не адным жа нэпманам-лавачнікам даваць такую магчымасць!..

А крыху пазней ён напаткаў гэтую жанчыну – і зразумеў, што ўсё ранейшае жыццё было падрыхтоўкай да гэтай сустрэчы. Станіслава Верацінская была цэнтрам, вакол якога пастаянна кружыла мноства мужчын. Аднак пры з’яўленні Давіда ўсе яны неяк незаўважна адышлі на другі план, пакінуўшы іх сам-насам.

Яны былі разам ужо не першы месяц, але Давід усё яшчэ не мог сказаць, што да канца ведае сваю Славачку, як ён называў яе ў хвіліны пяшчоты. Так, гэта была сапраўдная жанчына, якая магла лашчыцца, як котка, а ўжо літаральна праз хвіліну капрызна надзьмуць вусенкі і не тлумачыць прычыну крыўды: здагадайся, маўляў, сам, што кепскага ты мне зрабіў. Тым не менш дзеля Станіславы Ратнер па-ранейшаму быў гатовы знесці горы і дастаць зорку з неба.

…Ягоныя думкі перапыніў заведзены Станіславай патэфон, з кружэлкі даносіўся нізкі мужчынскі голас: «Гляжу как безумный на чёрную шаль…» Яна знарок завяла гэтую музыку, калі пабачыла, што яе суразмоўца лятае ў думках недзе далёка і зусім не слухае яе.

– Твая праўда, – кіўнуў Давід, вяртаючыся да пачатку іхняй размовы. – Трэба дзейнічаць.

З ПРЭСЫ

Скарыстанне трацкістамі друкарні Моспаліграфа

Масква, 20-Х. Т.т. Бровар Б. І. і Зільберт Т. Б. самахоць і процізаконна скарыстоўвалі друкарню Моспаліграфа для набору і друкавання антыпартыйных дакументаў.

Бровар Барыс Ісаевіч, член партыі з 1917 г., раней рабочы, зараз служачы, вышаў з дробна-буржуазных колаў, з 1904–1909-х гг. бундавец, а з 1909–1914-х – меншавік, шмат разоў прыцягваўся да партыйнае кары.

Зільберт Тові Барысавіч, член УсеКП(б) з 1917 г., рабочы, наборшчык, а ў апошні час загадчык вячэрняе змены 17-е друкарні Моспаліграфа.