Падарожжа на «Кон-Цікі»

У вёсцы ўсё сведчыла аб гандлі копрай з Таіці; дошкі і гафрыраванае жалеза былі прывезены на шхунах. Некаторыя хаціны былі пабудаваны ў дзівосным старадаўнім стылі з сукоў і пераплеценых пальмавых лісцяў, іншыя былі збіты цвікамі з дошак і нагадвалі маленькія трапічныя бунгала. Вялікі дашчаны дом, што стаяў убаку сярод пальмаў, з’яўляўся домам для сходаў; там павінны былі пасяліцца мы, шэсць еўрапейцаў. Праз маленькія заднія дзверы мы з флагам увайшлі ў дом і адразу выйшлі з яго на шырокія прыступкі перад фасадам. Перад намі на плошчы стаялі ўсе здольныя рухацца жыхары вёскі, уключаючы жанчын і дзяцей усіх узростаў. Усе мелі надзвычай сур’ёзны выгляд; нават нашы вясёлыя сябры па востраву Кон-Цікі стаялі ў радах разам з іншымі і рабілі выгляд, што не пазнаюць нас.

Калі мы выйшлі на прыступкі, усе на плошчы адначасова адкрылі раты і заспявалі... «Марсельезу»! Тэка, які ведаў словы, запяваў, і справа ішла даволі гладка, нягледзячы на тое, што некалькі бабуль моцна фальшывілі на высокіх нотах. Жыхары вёскі здорава папрацавалі над развучваннем «Марсельезы». Французскі і нарвежскі флагі былі ўзняты перад тэрасай, і на гэтым закончыўся афіцыйны прыём нас правадыром Тэкам; ён павольна адышоўся ўбок, і цяпер тоўсты Тупухое выйшаў наперад і ўзяўся кіраваць цырымоніяй.

Тупухое хутка падаў знак, па якім усе з запалам заспявалі новую песню. На гэты раз справа ішла лепш, паколькі мелодыя была іх уласная, ды і словы былі на іх роднай мове, а спяваць свае танцавальныя песні яны ўмеюць. Мелодыя пры ўсёй сваёй мілай прастаце гучала так чароўна, што ў нас прабеглі мурашкі па спіне, нібы само Паўднёвае мора з ракатаннем насоўвалася на нас. Некалькі чалавек запявалі, а праз пэўныя інтэрвалы далучаўся ўвесь хор; мелодыя змянялася, але словы ўвесь час заставаліся адны і тыя ж:

«Добры дзень, Тэраі Мацеата і твае людзі, што прыплылі па акіяне на пае-пае да нас на Рароіа; так, добры дзень, заставайцеся даўжэй сярод нас, і няхай у нас будуць адны і тыя ж успаміны, каб мы заўсёды маглі быць разам — нават тады, калі вы паедзеце ў далёкую краіну. Добры дзень».

Нам давялося папрасіць іх праспяваць гэтую песню яшчэ раз, і астраўляне, перастаючы саромецца, усё больш і больш ажыўляліся. Потым Тупухое папрасіў мяне расказаць у некалькіх словах народу, чаму мы прыплылі з-за акіяна на пае-пае; усе хочуць пачуць пра гэта. Я павінен гаварыць па-французску, а Тэка будзе па частках перакладаць.

Перада мною стаяў і чакаў маіх слоў натоўп неадукаваных, але вельмі разумных карычневых людзей. Я расказаў ім, што мне давялося раней пабыць сярод іх аднапляменнікаў тут, на астравах Паўднёвага мора, і што я чуў пра іх першага правадыра, Цікі, які прывёў іх продкаў на гэтыя астравы з нейкай таямнічай краіны, месцазнаходжанне якой зараз ніхто не ведае. Лле ў далёкай краіне, якая называецца Перу, гаварыў я, кіраваў калісьці магутны правадыр, і ён меў імя Цікі. Народ называў яго Кон-Цікі, або Сонца-Цікі, бо, паводле яго слоў, ён быў патомкам сонца. Урэшце Цікі і частка яго прыхільнікаў пакінулі сваю краіну на вялікіх пае-пае; таму мы ўшасцёх думалі, што гэта быў той самы Цікі, які прыйшоў на гэтыя астравы. Паколькі ніхто не паверыў бы, што на пае-пае можна пераплыць акіян, мы самі адплылі на пае-пае з Перу; і вось мы тут; значыць, пераплыць можна было. Пасля таго як Тэка пераклаў маю кароткую прамову, Тупухсе, моцна ўзбуджаны, у нейкім экстазе выскачыў наперад і стаў перад натоўпам. Нн гучна крычаў па-палінезійску, размахваў рукамі, паказваў на неба і на нас, і ў яго гарачай прамове ўвесь час паўтаралася слова Цікі. Ён гаварыў так шпарка, што цяжка было прасачыць за сэнсам, але ўсе палінезійцы на плошчы лавілі кожнае яго слова і былі яўна ўсхваляваны. Тэка, наадварот, меў вельмі збянтэжаны выгляд, калі яму прыйшлося перакладаць.

Тупухое гаварыў аб тым, што яго бацька, і дзед, і прадзеды расказвалі пра Цікі, і, паводле іх слоў, Цікі быў першым правадыром, які цяпер знаходзіцца на небе. Але потым прыйшлі белыя людзі і сказалі, што паданні іх продкаў хлусня. Цікі ніколі не існаваў. Ён зусім не на небе, бо там Іегова. Цікі быў язычаскім богам, і яны больш не павінны верыць у яго. А цяпер мы ўшасцёх прыплылі да іх па акіяне на пае-пае. Мы першыя белыя людзі, якія прызнаюць, што іх бацькі гаварылі праўду. Цікі сапраўды жыў, але цяпер ён памёр і знаходзіцца на небе.

Спалохаўшыся, што я магу звесці на нішто ўсю працу місіянераў, я паспяшаўся выйсці наперад і растлумачыў, што Цікі сапраўды жыў — гэта так, не можа быць ніякіх сумненняў, — і што ён даўно памёр. Але знаходзіцца ён цяпер на небе ці ў пекле, ведае адзін толькі Іегова, бо Іегова быў заўсёды на небе, а Цікі быў смертным чалавекам, вялікім правадыром, як Тэка і Тупухое, можа, нават яшчэ больш вялікім.