Перакат

Таму ў суботу на шашы амаль не ўбачыш машын, якія едуць у горад — усе едуць «дадому», з горада. Так і кажуць: «Паехалі дадому», хаця дом даўно ўжо тут, у горадзе. Вось і я часта кажу сабе: «Паеду дамоў», хаця добра ведаю, што дамоў вяртання няма, я ўжо даўно, шэсць гадоў, гараджанка. Шэсць гадоў — гэта чвэртка майго жыцця, прычым самая мэтанакіраваная, свядомая. А жаданне, якое мною кіравала, спраўдзілася — я стала гараджанкай. О, як упарта я «выбівалася» ў гэтыя гараджанкі! Першы раз не паступіла ў інстытут — пайшла на будоўлю рознарабочай. А ў дадатак запісалася ў гурток бальнага танца пры аўтазаводзе, у секцыю кройкі і шытва ды яшчэ — у музычную студыю. Тры класы музычнай школы я скончыла яшчэ ў нашай вёсцы — тады толькі што яе адкрылі ўвогуле, набіралі ўсіх, у каго быў больш-менш слых. Я пайшла першай, бо марыла быць ні кім іншым, як актрысай. Тады я гаварыла «артысткай», і, хаця мае аднакласнікі падсмейваліся, кажучы, што для партнёра мне трэба будзе шукаць нешта накшталт Эйфелевай башні, я цвёрда ведала: «Памру, але буду на сцэне!» Канешне, дурасцю было лезці яшчэ ў гурток кройкі і шытва, лепей бы трапіць у які драматычны калектыў, але мне тады сніліся па начах каралева Гертруда і лэдзі Макбет, якая, як-ніяк, таксама была амаль каралевай, і я раздумвала над тым, што, калі перш-наперш не навучуся хадзіць так, як у Козінцава ходзіць Эльза Радзіне, то ў лепшым выпадку мне давядзецца іграць славутае «Есці пададзена, мадам». А гэтага мне не хацелася. Начамі я ставіла сабе на галаву вузел, у які запіхвала адзенне, і хадзіла па калідоры з гэтай ношай на галаве, чуйна слухаючы, ці не зарыпіць дзе маснічка. Вузел падаў з галавы ўсё радзей, але аднойчы, закалыханая поспехам, я стала яшчэ і шаптаць маналог Афеліі, і Надзя-тынкоўшчыца, якая нячутна лезла ў інтэрнат праз акно, «застукала» мяне на месцы. Тады мара перастала быць таямніцай, брыгадзір стаў часцей пакрыкваць на мяне, тут жа ўслых шкадуючы, што нічога добрага з мяне не атрымаецца, з гэтай «артысткі пагарэлага тэатра», а хлопцы, адразу засумаваўшы, дружна звярнулі ўвагу на іншых дзяўчат.

Але шытво і кройка пасля не раз дапамагалі, калі прыходзілася дацягваць да стыпендыі. Дзяўчатам заўсёды патрэбны ўборы, і, хаця я высакародна адмаўлялася ад платы, тым не менш галадаць мне ніколі не даводзілася. Краўчыха і парыкмахерка, манікюршчыца ды гандлярка — такія прафесіі, якім даступна ўсё, што іншым смяротным недаступна, хаця б, скажам, білеты на гастролі маскоўскіх тэатраў, ужо не кажучы пра патрэбы менш духоўныя. I ўсё ж я рвалася да ежы духоўнай.

Дзівам было, што мяне ўвогуле прынялі ў інстытут. Калі параўноўваць тое, што ведалі многія мае гараджане-аднакурснікі і засвоіла са школьнай праграмы я, то на мой кошт адносіцца калі ўжо і не круглы нуль, то нешта накшталт гэтага. Вакол завязваліся гутаркі, спрэчкі, называліся імёны, але я маўчала, сціскаючы зубы, не звяртаючы ўвагу на насмешлівыя позіркі і ўсмешкі. Праўда, гэтак было на першым і другім курсах, а на чацвёртым сціскаць сківіцы даводзілася ўжо іншым — тым маім дзяўчаткам, якія, скокнуўшы ў тэатральны, лічылі, што галоўны абавязак іх перад жыццём выкананы. Гадзіны, якія яны трацілі на нікчэмныя спрэчкі і жвачку, якую жуюць ва ўсіх зборышчах так званых «слівак грамадства», я праседжвала ў бібліятэцы, ездзіла ў Маскву амаль на ўсе новыя спектаклі любімых тэатраў і, хаця пасля адрабляла ўсе гэтыя паездкі, не шкадавала ні аб чым. Дый лёс быў літасцівы да мяне. Праўда, праўда! Іначай я не сустрэла б яго, Маланіна.

Так, яго — вядомага ў мінулым рэжысёра, а цяпер прафесара. Ды не, зараз ужо і не прафесара, і не рэжысёра… Я еду на могілкі заўсёды адна, каб нічыё слова ці жэст не перашкодзілі пабыць з ім, зноў убачыць яго, Уладзіміра Нічыпаравіча, успомніць, як углядаўся ён у няўмелую, смешную, але, відаць, даволі нахабнаватую абітурыентку. Я была нахабнай ад боязі, ішла напралом, як ідзе спалоханае цяля, не заўважаючы ні калючак, ні цвёрдых галін… Што ён разгледзеў ува мне, калі я чытала вершы? Рызыкуючы выклікаць незадавальненне прыёмнай камісіі, усё пытаўся: як уяўляю сабе тую ці іншую сцэну спектакля, як ацэньваю дэкарацыі ў апошняй пастаноўцы нашага акадэмічнага? Дзякуй богу, я глядзела ўсе спектаклі, якія ішлі ў тэатрах горада, і, можа, якраз гэта паказала яму, што ёсць ува мне нейкая ўтрапёнасць, што не проста хачу паказаць сябе на сцэне — у некаторых гэта было проста на твары напісана — самалюбаванне, як у павы якой. Хаця і тое праўда — я ж таксама паказвала сябе, умудрыўшыся паказацца перад камісіяй у доўгім цыганістым адзенні, з чырвонымі таннымі каралямі вакол шыі, з аголенымі рукамі і распушчанымі валасамі. О, тады мне здавалася, што я выглядаю ледзь не гераіняй нейкай п'есы, тым болей, я рыхтавалася чытаць трагічныя маналогі аб каханні — а як жа іх было чытаць у міні-спадніцы? Але Маланін нешта ж убачыў скрозь гэтае смешнае, канешне ж, недарэчнае аблічча, нездарма ён так доўга мучыў мяне і камісію, углядаючыся, як бы стараючыся нешта ўбачыць… а пасля нечакана прапанаваў пайсці да яго на рэжысуру.