Перакат

— Узяць хачу ў княжы двор цябе… не пашкадуеш… апрану ў заморскія тканіны… — і ўжо смялей закончыў: — Кахаць буду, і пакрыўдзіць цябе ніхто не пасмее…

Яна маўчала, глядзела яму ў вочы, як быццам шукала нешта. Нарэшце адказала ціха, як бы раздумваючы:

— Як жонку — не возьмеш, не пасмееш. Як рабыню — не жадаю!

Не помнячы сябе, схапіўся быў княжыч за меч, але апамятаўся, крутануўся на месцы — і кінуўся да дзвярэй.

…Наступнай раніцай, ледзь сышла з неба зара-зараніца і крануў вогненны Ярыла вяршаліны магутных соснаў, у бор, дзе стаяла хацінка, наляцелі коннікі.

Цяжкія ўдары сарвалі дзверы з вяртлугаў. Мядзведзь першым кінуўся ў хату. Стары Няжыла, выставіўшы наперад рукі, хрыпла пытаўся:

— А што вам тут трэба, добрыя людзі?

Але магутны штуршок дружынніка адкінуў яго да печы. Падаючы, стары ўдарыўся сівой галавой аб вугал печы. Пасыпаліся з бажніцы драўляныя і касцяныя фігуры паганскіх багоў. Некалькі дружыннікаў рынуліся да кругляка, на якім нерухома сядзела Святаслава, якая звязала ў вузел усё самае каштоўнае, што было ў яе, каб ісці разам з дзедам яшчэ далей у гушчар — ратавацца. Не паспела: перад світаннем хадзіла ў месца запаветнае, заклінанні чытала Зары-зараніцы: «Закрый ты мяне, дзявіца, Зара-зараніца, ад сілы варожай, ад стралы паганай, ад косці, ад жалеза, ад сталі і медзі». А пасля ў ранішняй расе купалася, каб зняла раса ранішняя, некранутая, чары, што прываражылі на бяду княжыча… Не, не дапамагло, як не дапамог вялікі Сварожыч, што валяецца ў куце, расшчэплены мячом булатным…

Калі выцягвалі яе дружыннікі з хаты, убачыла, як з-пад сівой скроні дзеда Няжылы цячэ на падлогу крывавы струменьчык — убачыла, і святло згасла ў яе вачах. Нічога ўжо не чула Святаслава — ні таго, як кінулі яе ўпоперак каня, захутаную ў посцілку, ні таго, як застукалі капыты аб вузлаватыя карані старых меднастволых ялін…

I зноў ціха стала ў лссе, як быццам нічога і не было. Толькі маленькая вавёрка, якую прыручыла Святаслава, спалохана глядзела бліскучымі вочкамі на шырокае жарало хаты, дзе раней былі дзверы, на ўтаптаныя ў зямлю разьбяныя ўпрыгожанні, на Дажбога, які цьмяна і ўпарта глядзеў знізу на сцены і печ…

А для Святаславы несканчона пацягнуліся дні і тыдні. Церам, у якім жыла яна цяпер, стаяў паводшыбе, ля канюшні, дзе трымалі лепшых княжацкіх коней. Бліжэй за ўсіх стаяла доўгая прыбудова, дзе жылі дваровыя дзеўкі, халопы, ключніцы. Сюды ніколі не зазіралі лішнія людзі, і гэта было маленькім суцяшэннем для яе. Не магла яна забыць старэчых грэблівых вачэй старога князя, які нічога не сказаў сыну, — праз год вяселле з Васількоўнай, а пакуль хай сабе цешыцца! Халопка, якая была прыстаўлена да яе, называла Святаславу прыгажуняй, але і ў яе вачах чытала тая часам, разам з зайздрасцю, нейкую пагарду… Быў цяпер на княжацкай наложніцы залаты налобнік, з якога на скроні падалі падвескі-лунніцы, што ззялі на сонцы барвовымі эмалевымі крупінкамі. Каралі з жоўтых заморскіх камянёў абвівалі яе шыю, залатыя браслеты-змейкі ззялі таксама на тонкіх загарэлых руках. У бронзавым дыску бачыла яна свой адбітак — чужым і нянаскім здаваўся ён самой Святаславе…

Княжыч, здавалася, не мог жыць без яе. Штовечар прыходзіў ён у церам, прыносіў падарунак, і многа іх сабралася ўжо ў дубовай скрыні з сярэбранымі насечкамі: кавалак парчы, што ззяў тонкімі залатымі ўзорамі, туфелькі з саф'яну, карункі, што плятуць у заморскіх краінах з нітаў, якія вырабляюць чарвякі,— шоўкам называлі яго купцы. А зусім нядаўна яшчэ адно з дзівосаў прыпёс княжыч — сарочку, якая, аказваецца, была зроблена ў Нябеснай імііерыі жаўтатварымі людзьмі з вузкімі вачыма — з нітаў, якія тчэ павук… Вохкалі дзеўкі-прыслужніцы, а Святаслава глядзела на падарунак, і толькі слабой, змучанай усмешкі дабіўся ад яе княжыч! Не вытрымаў ён, грубымі словамі няславіў няўдзячную, ды ад крыку яго, ад слоў толькі бляднела Святаслава; але не казала ні слова ў адказ, і ён выскачыў, чырвоны ад злосці.

Але назаўтра зноўку прыйшоў — ціхі, пакорлівы, падарунак прынёс яшчэ багацейшы, як быццам хацеў тым падарункам загладзіць свае ўчарашнія словы. Але і без таго дароўвала яна — што заставалася?