Прарок для Айчыны

Скарына. Ну, пастой сабе. (Бярэ кніжку, адгортвае старонку: чытае больш па памяці, чым па тэксце.) «В сей книзе всее прироженое мудрости зачало и конець… В сей книзе вси законы и права, ими же люде на земли справоватися имеють, пописаны суть… В сей книзе вси лекарства, душевные и телесные зуполне знайдете. Ту навчение филозофии добронравное, яко любити Бога для самого себе и ближнего для Бога, имамы… Хощеши ли умети граматику или, по-рускы говорячи, грамоту, еже добре чести и мовити учить, знайдеши в зуполнай Бивлии, Псалтыру, чти ее…»

Вартаўнік. Распавядаеш прыгожа, і паверыць хочацца, а не магу… Не, калі заплюшчыць вочы, можа б, і паверыў, што ты ўсё гэта сам у кнігу ўставіў, а як гляну на тваё рыззё — не магу.

Скарына (падае кнігу). Тады патрымай… пагартай…

Вартаўнік. А што з таго?..

Скарына. Ну, хоць на выявы паглядзі!.. Я іх сам маляваў і ў кнігі ўставіў. (Цытуе па памяці.) «А для таго, абы братия моя Русь, люди посполитые, чтучи могли лепей разумети…»

Вартаўнік (разглядае малюнкі і з захапленнем, і са здзіўленнем, і са страхам). А гэта хто?.. Хрыстос ці мо епіскап які?..

Скарына. Гэта — я…

Вартаўнік. Як — ты?!

Скарына. А так, як бачыш: уласнай персонаю, толькі не ў лахманах, ад якіх у цябе такі недавер, а ў доктарскай мантыі…

Вартаўнік (з недаверам і злосцю). Значыцца, ты яшчэ і святы?!. Каго толькі ў маёй вязніцы не было, а святыя яшчэ не трапляліся… (Крычыць.) Прахвост ты, манюка, а не святы! I хопіць мяне ў дурні ўшываць!.. А даведаюся, што канакрад, я цябе, валацугу…

Скарына. Не гарачыся. Прыгледзься да мяне і да маёй выявы. (Становіцца бліжэй да святла, прыгладжвае валасы, вусы.) Там жа ўнізе так і напісана: (цытуе) «Прото я, Францишек, Скоринин сын с Полоцька, в лекарскых науках доктор, разумея сее, иже без страху Божия, без мудрости и без добрых обычаев не ест мощно, почстиве жити людем посполите на земли, казал есми тиснути книги сии руским языком напред ко чти и к похвале створителю, спасителю, утешителю Богу… потом людем простым посполитым к пожитку и ко розмножению добрых обычаев, абы, научившися мудрости, добре живучи на свете, милостивого Бога хвалили…»

Пакуль Скарына па памяці чытае гэтыя словы, Вартаўнік збянтэжана глядзіць то на яго, то на выяву ў кнізе.

Вартаўнік. Францішак?! Ты той самы Францішак, сын старога купца Лукі Скарыны?!.

Скарына. Той самы, якога ты, Янка, вучыў некалі плаваць і які чытаў табе на Барысавым камені, што ляжыць на стрыжні Дзвіны, загадкавае і старажытнае: «Господи, помози рабу своему Борису».

Вартаўнік кідаецца ў абдымкі да Скарыны.

Вартаўнік (крыху супакоіўшыся). Што ж ты мне колькі дзён галаву тлуміш?!.

Скарына. Прыглядаўся. Мальцаў хацеў тваіх пабачыць. Ці падобныя, думаю, на бацьку ў свае гады…

Вартаўнік (вельмі таропка). Чым дапамагчы?!. А можа, сёння ж і збяжым?!. Мне толькі мальцаў папярэдзіць, а мая пані Анэлька за мной на край свету з’едзе. I што мне ў гэтай Познані?!.

Скарына. Барані Божа — ніякіх уцёкаў. Не канакрад жа я, сапраўды!

Вартаўнік. Дык а што тады?!.

Скарына. Прынясі мне аркуш паперы, чарніла і пяро. Я напішу ліст аднаму чалавеку, і мярзотнікі, якія надзелі на мяне гэтае рыззё, у зубах прынясуць мне доктарскую мантыю!

Вартаўнік (узбуджана глядзіць на Скарыну, абыходзіць яго вакол, дакранаецца да кнігі). Ай, Францішак! Ай, братачка! Калі ты мне пераказваў знакі з Барысава каменя, я мог бы здагадацца, што далёка пойдзеш! Але каб у твае гады, жывым… у святыя?!. Згубіш ты галаву, чалавек…

Скарына. Мне і кароль пра тое казаў.

Вартаўнік (збянтэжана). Як — кароль?!.

Скарына. Быў выпадак.

Сцэна зацямняецца.

III

З успамінаў Скарыны